Osmanlı Döneminden Günümüze Uzanan Şifalı Çorbalar

Osmanlı tıbbının klasik döneminde hangi hastalıklarda ne gibi yemeklerin tavsiye edildiğini merak edip; biri 14. yüzyılda, üçü 15. yüzyılda yazılmış dört Türkçe tıp eseri üzerinden bir fikir edinelim istedik.

Osmanlı Döneminden Günümüze Uzanan Şifalı Çorbalar

Bu amaçla hastalık odaklı tıp kitaplarından; Osmanlı tıbbının ünlü hekimi Hacı Paşa’nın Müntehâb-ı Şifâ (14. yy), Abdülvehhâb bin Yûsuf ibn-i Ahmed el-Merdânî’nin Kitâbü’l-Müntehâb fî’t-Tıb, İbn Şerif’in Yâdigâr-ı İbn Şerif adlı eserleri ile yazarı bilinmeyen Cerrahnâme adındaki eseri taradık.


Bu eserlerde hastalıklar tanımlandıktan sonra tedavileri ve ilaçları anlatılmakta, bazı hastalıkların sonunda, o hastalığa özgü beslenme rejimi verilmekte. Bu bölümde içecekler, tek başına etler, bazı sebze ve meyveler yanında pişirilerek hazırlanmış yiyecekler de yer alıyor. Pişirilerek hazırlanan yiyecekler ise; çorbalar, aşlar, kebaplar ve tatlılar.


Seçerek, bunların hangi hastalıklarda tavsiye edildiğini belirlemeye çalıştık. Bu tıp eserlerinde bazıları geleneksel olarak tüketilen çorbalar, aşlar ve tatlılar tıbbi özellikler taşıyan bitkiler ve maddeler ilave edilerek çeşitli hastalıklarda tedaviye yardımcı olmak adına tavsiye ediliyor. Pek azının tarifleri veriliyor, çoğunun sadece adıyla yetinilmiş. O dönemde kimi semptomlar hastalık kabul ediliyordu. Hastalıklara ve semptomlara önerilen gıdaların başında da çorbalar geliyordu.


Çorbalarda en çok arpa ve mercimek kullanılıyor. Gerek çorba gerek aşların yapımında kullanılan tüm hububatın kabuksuz olması şart.


Arpa ve mercimek dibekte dövüldükten sonra suda haşlanıp bezden süzülerek kabuklarından arındırılıyor.


Et suyuyla yapılan çorbalarda kümes hayvanları ile oğlak, kuzu ve koyun etlerinin suları kullanılıyor. Et suyu sade içildiği gibi ıspanak, börülce, kabak, hindiba, semiz otu, şalgam, turunç gibi sebzeler katılarak da çorbalar yapılıyor.


Yağlardan en çok bademyağı, ardından susam yağı, ceviz yağı ve zeytinyağı tercih edilmekte. Çorbalar ekşi nar suyu, ekşi erik, limon suyu, sirke ve sumakla ekşilendiriliyor. Burada yer alan yılan çorbasının, sadece tıbbi olarak kullanıldığı kanısındayız.


Kışa yaklaştığımız şu günlerde içimizi ısıtan çorbalar, bakalım yüzyıllar önce hangi hastalıklarda içilirmiş?


 Balık çorbası: Taşlıca yerin küçük balığı sirkeyle pişirilir, Sarılıkta (yarakan) kullanılır.


Cev-âb/Cevâv: Dibekte dövülüp kabuğu çıkarılmış arpa, yıkanıp çömlekte iyice kaynatılıp kevgirden geçirilir. İki okka süzme arpaya bir okka bal katılıp hafif ateşte pişirilir. Bir fincan kadarı soğuk suyla ezilip içildiğinde uyku getirir, öksürüğe yararlıdır. Badem yağıyla pişirilirse uyuz, çiçek ve kızamıkta kullanılır.


 Güvercin yavrusu çorbası: Yürek sektesinde kullanılır. Helyun (kuşkonmaz) çorbası: İdrar zorunda kullanılır. Horoz çorbası: Ötmemiş horozun çorbası, mafsal ağrılarında, kolikte (kulunç), nefes darlığında kullanılır.


 Karı (yaşlı) horoz çorbası: Yaşlı horoz besiye çekilir, hareket edemeyecek hale gelinceye kadar semirtildikten sonra kesilip içi boşaltılarak temizlenir. Karnı tuzla doldurulup dikilir. 20 kısım suyla ateşe konup üç kısım su kalıncaya kadar kaynatılır ve bu su bir defada içilir. Felçli kişilerde ve kolikte kullanılır.


Maslûka: Et suyuyla sade çorbadır. Bedeni semirtir, kanı ve spermi artırır, benzi hoş eder. Oğlak, kuzu, iki yaşında koyun (şişek) eti, semiz tavuk veya semiz piliçlerle pişirilip ıspanak veya erişte ile bademyağı katılmış maslûka eklenir, baş ağrılarında kullanılır.


 Maş (börülce) çorbası: Piliçle pişirilir. Sinir yaralanmalarında, kırık ve çıkıklar ile burkulmalarda, kuvvet zayıfladığında, mide şişkinliğinde kullanılır. Mercimek çorbası: Kabuğu çıkarılmış mercimekle yapılır. Sirke eklenerek kurdeşende, kızamıkta kullanılır.


Müzevvere: Çeşitli sebze ve meyvelerden yapılan çorbalara denir. Etsiz müzevvere, nekahat dönemindeki hastalara verilir.


Ispanak müzevveresi: Nohut suyuyla pişirilmiş olan kolik (kulunç) ve baş ağrısında; bademyağıyla birlikte de boğaz ağrısında, tırnaklar eğri ve kör olduğunda kullanılır. Kabak müzevveresi: Göz ağrısında ve bademyağıyla birlikte de boğaz ağrısında, nezleden ileri gelen öksürükte, hummalarda kullanılır. Koruk müzevveresi: Piliç (firik, ferruc) etiyle hafakanda, bağır ağrısında, sıtmada, koz (ceviz) yağıyla ise ishalde kullanılır.


 Mercimek müzevveresi: Nezle ve burun tomurduğunda, koruk suyuyla ya da sumak suyuyla, kan tükürmede, piliç eti ve koruk suyuyla ishalde, haşhaş ile boğmaca ve boğaz döşü şiştiğinde, burun kanamasında, sirkeyle çiçek geç çıktığında, ekşi nar suyu, limon suyu veya sirkeyle vebada (taun) kullanılır. Nardeng müzevveresi: Nar suyu ile yapılır. Baş ağrısında, bağırsak ishalinde, ağız kokusunda, mide yanmasında, yürek ağrısında ve yürek oynamasında kullanılır.


Rişte müzevveresi: Erişte (rişte) ile yapılır. Bademyağıyla göz ve boğaz ağrısında; şekerle veya balla birlikte ise nezlede, boğazdan gelen kanı kesmede kullanılır. Semiz otu müzevveresi: Baş ağrısında, göz ağrısında, burun kanamasında. Kuru kişnişle birlikte kurdeşende kullanılır. Şalgam müzevveresi/şalgam aşı: Yeni doğurmuş kadının sütü az olduğunda; dere otu ve nohut suyuyla pişmiş olanı ise kolikte, Vitiligoda (baras) kullanılır. Unnab (hünnap) müzevveresi: Kaynamış su ve kızgın yağ yanıklarında kullanılır. Dolama, sivilce, çıban ve siğil çıktığında ise yedirilmez. Nohudâb: Susam yağında (şirugan) pişirilen soğana kabuğu çıkarılmış nohut eklenip kaynatılır. Nohutlar eriyince bezden geçirilip saklanır. İhtiyaç olduğunda bir kaşık içilir; felçlerde, etle pişmişi kulunçta, ceviz yağıyla yapılmışı unutkanlıkta, yürek sektesinde, sarılıkta, nikris ve mafsal ağrılarında kullanılır.


Oğlak eti çorbası: Çorba için süt emen kara oğlak eti kullanılır. Zayıf kişilere yararlıdır, çabuk sindirilir, bedeni şişmanlatır.


Tavuk çorbası: Nohut suyu, tarçın ve durak otuyla epilepside (sara); tatlı badem yağıyla boğazdan gelen kanı kesmek için; marul yaprağı ve azıcık kişniş ile yapılmış olanı ise mâlihulya ve divanelikte, zahmetli doğurmada kullanılır. Yılan çorbası: Susuz yerin engerek yılanının kuyruğuyla başından birer karışa yakın kısmı kesilip atılır. Kalanı temizlenip iyice yıkandıktan sonra bir çömleğe konur.


Biraz tuz, biraz durak otu ve azıcık havlican ve su ilave edilerek yılan eti eriyinceye kadar pişirilir. Cüzzamda kullanılır.


Kaynak Nuran Yıldırım: “14. ve 15. Yüzyıl Türkçe Tıp Yazmalarında Hastalıklara Tavsiye Edilen Çorbalar, Aşlar ve Tatlılar”, Türk Mutfağı, Ed. Arif Bilgin-Özge Samancı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. Ankara 2008, 153-163.


Herkese Sağlık Dergisi

30.8.2010 - 2039



İlgili Diğer Yazılar
Şeker Bayramına Özel Diyet
Şeker Bayramına Özel Diyet
Youtube etiket seçimi nasıl olmalıdır?
Youtube etiket seçimi nasıl olmalıdır?
Öğr. Gör. Özlem Karagöl: Entübasyondan korkmayın
Öğr. Gör. Özlem Karagöl: Entübasyondan korkmayın
İlaç kullanırken tüketilen besinlere dikkat
İlaç kullanırken tüketilen besinlere dikkat
Erzurum Şehir Hastanesi 1.5 yılda 1 milyon 250 bin hastaya hizmet verdi
Erzurum Şehir Hastanesi 1.5 yılda 1 milyon 250 bin hastaya hizmet verdi
Konuyla İlgili Sorular

SAĞLIK HABERLERİ Tüm Haberler Sağlık Haberleri Rss

FOTO GALERİ Tüm Foto Galeriler
Diş Fırçanızı Karanlık Yerde Tutuyorsanız Dikkat! Tehlike Saçıyor
Diş Fırçanızı Karanlık Yerde Tutuyorsanız Dikkat! Tehlike Saçıyor
Yumurtayı Pişirmeden Önce Yıkamak Ne Kadar Doğru?
Yumurtayı Pişirmeden Önce Yıkamak Ne Kadar Doğru?
Kan Lekeli Yumurta Yenir mi?
Kan Lekeli Yumurta Yenir mi?
Lahana Yapraklarını Göğsünüze Sarın, Faydası İnanılmaz
Lahana Yapraklarını Göğsünüze Sarın, Faydası İnanılmaz

SAĞLIK VİDEOLARI Tüm Videolar
Sağlık Video Göziçi İğne Nedir? Neden Yapılır? İzmir Kaşkaloğlu Göz Hastanesi
Göziçi İğne Nedir? Neden Yapılır? İzmir Kaşkaloğlu Göz Hastanesi
Sağlık Video Yakını Görememe ve Tedavisi İzmir Kaşkaloğlu Göz Hastanesi
Yakını Görememe ve Tedavisi İzmir Kaşkaloğlu Göz Hastanesi
Sağlık Video Botoks Nedir Kaşkaloğlu Göz Hastanesi
Botoks Nedir Kaşkaloğlu Göz Hastanesi
Sağlık Video Katarakt Ameliyat Sonrası Gözlük İzmir Kaşkaloğlu Göz Hastanesi
Katarakt Ameliyat Sonrası Gözlük İzmir Kaşkaloğlu Göz Hastanesi

 

[Hata Bildir]