Ergenlik D�neminde Ya�anan De�i�iklikler
Ergenlik d�nemini temel olarak ��e ay�rabiliriz. Birinci d�nem puberte ile ba�layan ve h�zl� bir fiziksel geli�imin g�r�ld��� zaman dilimidir. Erkeklerde puberte (cinsel olgunla�ma) 11-12 ya�lar�nda ba�larken, k�zlarda 9-10 ya�lar�nda ba�lamaktad�r. Cinsel b�lge ve koltuk altlar�nda k�llanma, cinsel organlarda b�y�me, adet g�rme, g���slerde b�y�me, erkekte semen olu�umu bu d�nemde g�r�l�r.
Cinsiyet hormonlar�n�n fizyolojik olarak olgunla�mas�yla birlikte t�m d�rt�lerde bir art�� g�r�l�r. �zellikle cinsellikle ilgili d�rt�ler �ok belirgindir. D���nmeden hareket etme e�ilimi ve hata yapma olas�l��� artar. K�zlarda ve erkeklerde kar�� cinsin ilgisini �ekmeye y�nelik davran��lar belirginle�ir.
D��ardan nas�l g�r�nd���, boyu, kilosu, sa� rengi vs. gibi bedensel g�r�n��le ilgili u�ra�lar �ok artar. Kendini her y�n�yle di�er akranlar�yla k�yaslamaya ba�lar . Arkada� ili�kileri giderek ebeveyn ile ili�kilerin �n�ne ge�meye ba�lar. Gen� art�k eskiye g�re daha gergin, �abuk sinirlenen bir yap�ya b�r�nm��t�r.
T�m bude�i�iklikler ergende kayg� yarat�r, ancak ergen bunu yans�tmamak i�in �aba g�sterir. Ruh hali de�i�kendir. Bazen gen� kendisi bile neden bu kadar de�i�ken oldu�u konusunda kafa yorar. H�zl� geli�imin �n planda oldu�u bu d�nemde ergen s�kl�kla, yorgun, da��n�k ve sakar bir g�r�nt� sergiler. Ebeveyn ile �at��malar ve artan sorumluluklar�n yaratt��� bask� hissi artm��t�r.
Puberteden yakla��k iki sene kadar sonra ergenli�in ikinci d�nemi olarak adland�rabilece�imiz s�re� ba�lar. Bu d�nemde art�k bedensel h�zl� geli�im ve buna ba�l� olarak ya�anan s�k�nt�lar azalm�� ve uyum sa�lanm��t�r. Bundan sonra soyut d���ncenin geli�mesi, kimlik geli�imi ve zihinsel olgunla�mayla ilgili de�i�imler ba�lam��t�r.
Ergen art�k eskiye g�re olaylar� �ok daha fazla y�n�yle ele almaya ba�lam��t�r. Dil kullan�m� �ok daha karma��kt�r, kelime haznesi giderek artmaktad�r. Bu d�nemde ergenin din, felsefe, siyaset konular�na ilgisinin artt��� , bu konuda �evresindekilerle g�r��lerini payla�t��� , tart��maya girmeye ba�lad��� g�ze �arpar. Art�k ergen giderek d�� d�nyaya daha fazla a��lmaya, ebeveynlerinden uzakla�maya ba�lar.
Anne- babas�n�n g�r��leri bundan sonra onun i�in eskisinden daha az ilgi �ekicidir. Onlar� ele�tirmeye, onlar�n etkisinden kurtulmaya �al���r, onlara kar�� fevri tav�rlar sergilemekten ka��nmaz. Gen� bir insan olarak kendi varl���n� ortaya koyma, bir birey olarak varolma , kendini ispat etme ve �zg�rle�me �abas� vermektedir.
Sosyal �evre taraf�ndan kabul g�rme arzusu �ok belirgindir. T�m bunlar ya�an�rken ve ergen ba��ms�zl���n� hissetmeye �al���rken bir yandan da asl�nda sand���ndan daha zay�f ve ebeveynlerine ba��ml� oldu�u ger�e�iyle y�zle�ir. Bu durum bir yandan ergende �fke ve �aresizlik duygular�n� peki�tirirken, di�er yandan da olgunla�mas�na y�nelik itici bir g�� de olu�turarak g��lenmesini sa�layacakt�r. Gen�lerde bu d�nemde kimlik geli�im s�reci i�erisinde, �zde�im kurabilece�i bir model aray��� ve buna ba�l� olarak �e�itli gruplar i�ine kayma e�ilimi s�k g�r�lmektedir.
Ergenli�in ���nc� ve son d�neminde soyut d���nme iyice yerle�ir, gelecek, evlilik, meslek se�imi g�ndeme gelir. Art�k bunlarla ba� edebilecek olgunlu�a ula�m��t�r. Ba��ms�zl�k duygusu geli�ir. Kendi kararlar�n� vermeyle ili�kili �eli�kiler azal�r. Daha ger�ek�i ��z�mler �retilmeye ba�lan�r.
Cinsel �at��malar azalm��, toplumsal konulara ilgi daha da artm��t�r. Derinli�i olmayan, anl�k zevler veren il�ikilerden uzakla��p, �zel ve derin ili�kiler kurmaya y�nelmi�tir. Gencin kimlik duygusunun geli�imi ve kendiyle ilgili imaj� netle�tik�e sorunlar giderek ��z�mlenir.
Ergen ve Ebeveyn �li�kisi Nas�l Olmal�d�r?
Ergeni anlaman�n, ergenle ebeveyn ili�kisinin sa�l�kl� olmas� a��s�ndan en �nemli basamak oldu�unu s�ylemi�tik. Ama ergenlik d�neminde ya�ananlar ergen i�in ne kadar zorsa ne yaz�k ki ebeveyn i�in de zordur. Anne- baba i�in de art�k baz� �eyler de�i�tirmi�tir. K���k �ocuklar� art�k b�y�m�� ve kendi ba��na ayaklar� �zerinde durabilme, evden ayr�lma ve kendi yuvas�n� ve hayat�n� kurma yolunda b�y�k ad�mlar atmaya ba�lam��t�r.
Bundan sonra �ocuklar�yla ili�kilerinde eski y�ntemler i�e yaramayacakt�r ve bir �eylerin de�i�me zaman� gelmi�tir. Ergenlerin bu olgunla�ma d�nemini sa�l�kl� bir �ekilde kar��lamal� ve fark�nda olmadan da olsa onlar�n b�y�mesi ve geli�imini engelleyecek, kendilerine ba��ml� hale getirecek veya uzakla�mas�na neden olacak tutumlar i�erisine girmemelidirler.
Sa�l�kl� ileti�im kurmada dikkat edilecek hususlar
Ebeynin model olmas�: Anne baba ili�kisi hangi ya�ta olursa olsun �ocuklar i�in model te�kil etmektedir. Sevgi ve sayg�ya dayal� bir ili�ki i�erisinde olan ebeveynlerin �ocuklar� da sa�l�kl� ili�kiler kurmay� ��renecektir.
Ergeni dinlemek ve kendini ifade etmesine izin vermek: Ergeni dinlemiyorsan�z ve sayg� g�stermiyorsan�z, ergen de sizi dinlemeyecektir. Anne-babalar�n s�kl�kla yapt�klar�, dinlemekten ve �ocu�un ne demeye �al��t���n� anlamaktan ziyade, kendi bildikleri do�rular� onlara anlatmaya ve y�nlendirmeye �al��maktad�r.
Bu �ekilde bir yakla��m ergende anla��lmad��� duygusunu yaratacak ve kar��s�ndaki ne kadar do�ru s�ylerse s�ylesin dinlememesine ve tepki vermesine, veya bundan sonra ebeveyleriyle bir �eyini payla�mamas�na neden olacakt�r. Tam tersine �nce onu anlamaya �al��mak, yapt��� bir hata varsa bu noktaya nas�l gelindi�ine y�nelik kendini ifade etmesini sa�layacak bir konu�ma ortam� yarat�lmal�d�r.
Sevginin g�sterilmesi: �ocuklar ister 1ya��nda, ister 20 ya��nda olsun sevginin hissettirilmesine ihtiya� duyar. Anne-babas�ndan bekledi�i sevgiyi ve sayg�y� g�rmedi�ine inanan gen�, aray�� i�ine girer. Sevgiyi ve sayg�y� ba�ka yerlerde aramaya ba�lar. Gen�, yanl�� arkada� gruplar� veya topluluklara dahil olarak kendini kabul ettirmeye �al���r ve kendisiyle uyu�mayan g�r�� veya davran��lar� benimseyebilir. K�t� Madde kullan�m�na y�nelebilir.
Bu d�nemde gen�ler sorunlar�n�n ��z�m�n�n bir �nderle b�t�nle�mek ge�ti�ine inan�r ve onu ararlar, onun yol g�stermesiyle kendini tekrar ba�tan yaratabilece�ini d���n�r. Ve bu �ekilde �o�u zaman aile fark�na bile varmadan onlardan uzakla��r, ula��lmaz bir noktaya kayabilir.
D�r�stl���n �nemi: Ergenler samimiyet ve d�r�stl�k konusunda �ok hassast�r. Hi�bir ergen samimi bulmad��� bir ki�iye kendisini a�mayacakt�r
Ebeveyn olmak ve s�n�r koyman�n �nemi: Ergenlerle ileti�imde arkada��a yakla�mak �nemlidir. Ancak bu ergenin “arkada�� olmak” anlam�na gelmez. “Ebeveyn olmak” ve “arkada� olmak” farkl� kavramlard�r. Ve birbirlerine kar��t���nda disiplin sorunlar�na neden olmaktad�r.
S�rekli ele�tiren, s�n�r koyan bir ileti�im �ekli ne kadar yanl��sa, a��r�l� ho�g�r�l� ve isteklerin s�n�rs�zca kar��land��� bir yakla��m �ekli de o kadar yanl��t�r. �zellikle bo�anm�� anne-babalar�n veya sorumlulu�un tek ebeveyne y�klendi�i ailelerde disiplin sorunlar�yla fazlaca kar��la��lmakta ve bazen ciddi tahamm�ls�zl�klere neden olabilmektedir. Sa�l�kl� bir disiplin i�in, mant�kl�, net ve amaca y�nelik ve bazen esneyebilen kurallar koymak �nemlidir.
Gizlilik ve �zerklik: Ergenler i�in gizlilik son derece �nemlidir. Odalar� onlar i�in son derece �nemlidir. Kap�lar�n� kapatmay�, arkada�lar�yla �zel konu�malar yapmay� �ok �nemserler. Buna sayg� g�sterilmemesi, odas�n�n kap�s� �al�nmadan i�eri girilmesi, g�nl�klerinin okunmas� , cep telefonlar�n�n kar��t�r�lmas� onlar i�in son derece k�r�c� ve �fke uyand�r�c�d�r. T�m bunlara sayg� g�sterilmesi ergenle ebeveyn aras�nda g�ven duygusunu peki�tirecek, i�lerine kapanmak yerine daha d�r�st ve a��k olmalar� y�n�nde zemin haz�rlayacakt�r.
Normal ile normal olmayan� ay�rt edebilmek: Ergenlik d�neminin karma��kl��� ve zorlu�u gen�ten gence farkl�l�k g�stermektedir. Bu durumda hangi durum normal, hangi durum sa�l�ks�z oldu�u ay�rt edilebilmeli ve �nlem almada ve sorunu ��zmede ge� kal�nmamal�d�r.
E�er bir ergen, okul veya g�nl�k hayat�yla ilgi hi�bir sorumlulu�unu yerine getirmiyorsa, aileden tamamen kopmu� veya tam tersi a��r� ba��ml�ysa, yapt��� hatalardan ders alm�yor ve tekrarl�yorsa, pi�manl�k duymuyor ve yapt�klar�n�n sorumluluklar�n� ba�kas�na y�kl�yorsa, a��r� kontroll� ve duygu ifadesi azsa, kendine g�veni azsa ve ya��na uygun kararlar� tek ba��na verme cesaretini g�steremiyorsa, kendi cinsiyeti ile de�il kar�� cinsle �zde�im kurduysa, hi� arkada�� yoksa veya arkada�lar�yla ili�kili hi�bir�ey payla�m�yorsa, kurallar� hi�e say�yor ve kendine ve �evresine zarar verici davran��lar sergiliyorsa, a��r� mutsuz ve karamsarsa normalin d���nda i�leyen bir s�re�ten bahsedilebilir ve gerekli �nlemlerin al�nmas�nda gecikmemek gerekir.
Unutulmamal�d�r ki gen�lerle iyi ileti�im kuramayan, onlar�n �nlerine ula��lamaz hedefler koyan ailelerin �ocuklar�, ergenlik d�neminde �� al�c� bir �ekilde ters kimlik se�erek toplumsal beklentilerin tam kar��t� bir kimlik edinebilirler.
Ebeveynlere d��en g�rev gen�lerin ya�ad�klar�n normal geli�im s�re�lerinin bir par�as� oldu�unu g�rmek ve so�ukkanl� yakla�makt�r. Bu s�re� ge�icidir ve t�m anne babalar ve ergenler i�in sanc�l� olmas� beklenen ve do�al bir durumdur.
Uzm. Dr.G�k�e K���KYAZICI
�ocuk ve Ergen Psikiyatristi
www.cocukvegenc.com
6.8.2010 0 - 1767
|