|
Multipl” denmesinin nedeni nedir?
Beyin ve omurili�in bir �ok farkl� alan� etkilenir.
Belirtileri hafif ya da a��r olabilir. Aniden ortaya ��kabilir ya da kaybolabilir.
“Skleroz” denmesinin nedeni nedir?
- Hastal�k beyin ve omurili�in hasarl� alanlar�nda sklerozan plaklar, yani sertle�mi� dokular olu�turur.
- Bir ak�l hastal��� de�ildir.
- Bula��c� de�ildir.
- Hen�z �nlenebilir ya da tamamen tedavi edilebilir de�ildir.
Multipl Skleroz hakk�nda bilinmesi gereken en �nemli �ey nedir?
- Merkezi sinir sisteminin gen�ler aras�nda g�r�len yayg�n bir hastal���d�r.
- MS’lilerin aileleri ve yak�nlar�ndan olu�an �ok daha fazla say�da ki�i ise duygusal, maddi ve fiziksel zorluklarla kar�� kar��yad�r.
- Gen� eri�kinler MS’e yakalanma olas�l��� en y�ksek olanlard�r; hem de hayatlar�n�n en verimli y�llar�nda!
Her y�l ara�t�rma i�in d�nyada milyonlarca dolar harcanmaktad�r. En az bir o kadar� da yard�m ve destek i�in harcanmaktad�r. Hastal�k nedeniyle kaybolan i�g�c� de�eri ise faturay� ayr�ca kabartmaktad�r. MS’i daha yak�ndan tan�makla MS’lilerin hayattan daha �ok tad almalar�n� ve MS’ten daha az etkilenmelerini sa�layabilirsiniz.
MS merkezi sinir sistemini nas�l etkiler?
Merkezi sinir sistemi sinirler boyunca v�cudun �e�itli b�lgelerine elektriksel mesajlar g�nderen bir telefon santral�na benzer.
Bu mesajlar bilin�li ve bilin�siz t�m hareketlerimizi kontrol eder.
Multipl Skleroz mesajlar�n d�zg�n bir �ekilde iletilmesini bozar.
Sa�l�kl� sinir liflerinin �o�u mesajlar�n iletilmesini kolayla�t�ran miyelin denen ya�l� bir madde ile �evrelenmi�tir.
MS’de miyelin par�alan�r ve miyelinin yerini nedbele�mi� (sertle�mi�) doku al�r. Bu da mesaj�n ge�i�ini sapt�r�r ya da t�mden bloke eder.
V�cut fonksiyonlar� kontrol edilemez hale gelir, ��nk�:
- Mesajlar gerekti�i gibi iletilemez
- Mesajlar yanl�� b�lgeye gider
Multipl Skleroz’a yol a�an nedir?
Bu, t�bb�n en b�y�k s�rlar�ndan biridir.
- Sebep bilinmemektedir
- Bir tedavi bulunamam��t�r
- Kimin MS’ye yakalanaca��n� �nceden bilmek m�mk�n de�ildir.
Bu konuda �� yayg�n teori vard�r
I- Vir�s Sald�r�s�
Vir�sler v�cuda girdiklerinde v�cut h�creleri i�inde h�zla �o�al�rlar. �o�u vir�sler h�zla baz� hastal�k belirtilerine yol a�ar. Yava� etkileyen belirli baz� vir�sler ise daha sonra tekrar ortaya ��karak yeni belirtilere yol a�arlar. Di�er baz� yava� etkili vir�sler ise v�cutta herhangi bir hastal��a yol a�madan �nce aylar hatta y�llarca gizli kalabilirler.
MS baz� yava� etkili vir�sler taraf�ndan meydana getirilebilir ya da bilinen bir vir�se kar�� g�sterilen gecikmi� bir reaksiyon olabilir.
II- Ba����kl�k reaksiyonu
V�cudumuz, vir�sler ve bakteriler gibi hastal�k etmenlerini yok eden ve do�u�tan gelen bir savunma sistemine sahiptir.
Savunma sistemi geri tepebilir ve v�cudun kendi h�crelerine sald�rabilir. Buna “Oto-immun reaksiyon” denir.
MS, v�cudun yanl��l�kla kendi dokusuna sald�rd��� bir oto-immun reaksiyon sonucunda ortaya ��km�� olabilir.
III- Kombinasyon
Hem vir�sler hem de ba����kl�k sistemi reaksiyonu MS’e yol a�abilir.
Vir�sler v�cuda girdi�inde h�creler i�inde geli�meye ba�larlar.
V�cudun savunma mekanizmas� hem vir�slere kar�� hemde v�cudun kendi h�crelerine kar�� tahrip edici olabilir.
Kimler MS’e yakalan�r?
MS hakk�nda bilmedi�imiz o kadar �ok �ey vard�r ki, kimin MS’e yakalanaca��n� tahmin edemeyiz. Gene de kimlerin MS’e yakalanma olas�l���n�n daha y�ksek olmas� hakk�nda ��yle bir tablo �izilebilir:
Gen� eri�kinler
Belirtiler genellikle 20-40 ya�lar� aras�nda ortaya ��kar. 15 ya��n alt�nda ve 50 ya��n �st�nde nadiren g�r�l�r.
Kad�nlar
Kad�nlar erkeklere g�re daha fazla oranda MS’e yakalan�rlar. MS hamilelikle ilgili de�ildir (MS’li han�mlar �ocuk sahibi olabilirler).
Il�man iklim ku�a��nda oturan insanlar
MS 40-60 derece g�ney ve kuzey enlemleri aras�nda s�k g�r�l�r. Bir b�lge Ekvator’a ne kadar yak�nsa MS vakas� da o kadar azd�r.
Sa�l�k �artlar�n�n iyi oldu�u b�lgelerde ya�ayan insanlar
Bu b�lgelerde MS vakas� s�k g�r�l�r. Muhtemelen bu b�lgede ya�ayan �ocuklar MS’e kar�� ba����kl�k sa�layacak baz� fakt�rlere maruz kalmamaktad�rlar.
A�a��daki belirtilenlerin her biri ba�ka bir hastal�ktan kaynaklanabilir. Doktorunuza mutlaka dan���n�z.
Dikkat!
- G�z bozuklu�u: �ift g�rme veya g�z�n irade d��� hareketi
- V�cudun herhangi bir b�lgesinin k�smen veya tamamen fel� olmas�
- Ellerin Titremesi
- Mesane ve kal�n barsak kontrolunun kayb�
- Sendelenme veya denge kayb�
- Dilde peltekle�me gibi konu�ma bozukluklar�
- A��r� halsizlik veya kendini al���lmam�� bi�imde yorgun hissetme
- Koordinasyon bozuklu�u
- Uyu�ma veya kar�ncalanma hissi
- Ayaklar�n belirgin �ekilde s�r�klenmesi
- Ba�lang�� belirtileri genellikle hafiftir ve tedavi edilmeden kaybolurlar. Fakat zaman ilerledik�e bunlar daha s�k ve daha a��r olabilir.
Tipik tablo akut belirtilerin g�r�ld��� k�sa bir d�nem ve bunu izleyen d�nemde belirtilerin hafiflemesi ya da haftalar, aylar hatta y�llarca kaybolmas� �eklinde �izilebilir.
- Belirtiler sinir sisteminin tutulan b�lgesine g�re de�i�iklik g�sterirler.
- Multipl Sklerozu ortaya ��karmak zor olabilir
- �lk belirtinin ortaya ��k���ndan kesin tan�n�n konmas�na kadar �o�unlukla y�llar ge�ebilir, ��nk�:
- �lk belirtiler o kadar hafiftir ki ki�i bir doktora g�r�nmez bile...
- Sinir sisteminin di�er hastal�klar� da ayn� uyar�c� belirtilerin baz�lar�n� g�sterirler.
Geli�mi� t�m laborutuvar teknik imkanlar�na ra�men MS’i kesin olarak g�steren ya da ekarte ettiren bir teknik yoktur diyebiliriz.
MS tan�s�n� koymak i�in iki temel bulgu aran�r:
1. Sinir sistemi hasar�n�n belirtileri
Elde ve ayakta hissizlik veya titreme, ani g�� kayb� veya fel� ortaya ��kabilir (Bu durumda merkezi sinir sisteminin iki ya da daha �ok b�lgesi tutulmu� olmal�d�r).
2. �yile�meler ve k�t�le�meler
MS belirtileri di�er sinir sistemi hastal�klar�ndan farkl� olarak herhangi bir uyar� olmaks�z�n ortaya ��kabilir ve kendili�inden iyile�meler g�sterebilir. MS lilerin �o�u tekrarlayan alevlenmelere ra�men aktif bir hayat s�rerler ve hayata olumlu y�nden bakmay� ��renebilirler. MS uygun bir yakla��mla ele al�nd���nda �ikayetler en aza indirgenebilir. FAKAT MS tan�s� �mitsizli�e yol a�mamal�d�r. ��nk� �ok az hastada ilerleyici ve ciddi komplikasyonlarla kar��la��l�r.
Halen MS i�in kesin bir tedavi yoktur. Fakat hastalar�n ba��ms�z, rahat ve �retken olmalar�n� sa�lamak i�in �ok �ey yap�labilir.
Herkes gibi MS’lilerin de aktivitelerini s�rd�rmeleri, besin de�eri y�ksek bir diyet uygulamalar�, kendilerini iyi hissetmek ve diren�lerini korumak i�in yeterince dinlenmeleri gerekir.
Enfeksiyonlar�n, �zellikle solunum veya idrar yollar� enfeksiyonlar�n�n an�nda tedavi edilmesi son derece �nemlidir.
Egzersiz programlar� ve kaslar�n �al��t�r�lmas� hastalar�n akut atak d�neminin izlerini silmesine ve kas spazmlar�n�n giderilmesine yard�mc� olur. Barlar ve di�er yard�mc� aletlerle yap�lan �al��malar bir �ok hastan�n kendine g�venini artt�r�r.
Ki�isel ve grup terapileri hastalara ve ailelerine depresyon, korku ve MS’in yol a�t��� s�n�rlamalarla m�cadelede yard�mc� olur.
Multipl Skleroz’un ila�la tedavisinin iki ana hedefi vard�r. Birinci hedef, sinir dokusu i�erisinde �o�u zaman hi� durmaks�z�n s�ren, miyelin ve akson (sinir teli) y�k�m�na neden olan ve zaman zaman alevlenen iltihabi s�reci kontrol alt�na almakt�r.
Bu hedefe y�nelik ila�lar i�erisinde yer alan steroidler, akut ataklar�n �iddetini ve s�resini azaltmak i�in kullan�l�r. Steroide yan�t vermeyen a��r ata�� olan hastalarda plazmaferez ad� verilen, kandaki, bir anlamda iltihaba yol a�an maddeleri ay�ran bir y�ntemin yararl� oldu�una ili�kin bilgi ve g�zlemler vard�r.
S�k atak ge�iren ve kal�c� �z�rl�l�k geli�me e�ilimi g�steren hastalarda sinir dokusu i�erisindeki iltihabi s�reci etkilemek ve s�rekli kontrol alt�nda tutmak i�in ila� kullanmak gerekir. Uzun s�reli tedavi gerektiren yukar�da belirtilen durumlarda sorumlu hekimin, ki�iye g�re yapaca�� de�erlendirmeyle azathiopirin ve benzeri �zg�l olmayan ba����kl�k sistemi bask�lay�c�lar� ya da son y�llarda geli�tirilen interferon beta t�rleri ya da glatiramer asetat gibi ila�lar se�ilebilir.
Multipl Skleroz ad� verilen tablonun �e�itli tipleri bulundu�u, herkesin Multipl Skleroz’u kendine �zg� oldu�u i�in bu ila�lar�n etkisi ki�iden ki�iye de�i�ebilir. Bu ila�lar bug�n i�in MS’te kesin ��z�m olmamakla birlikte, bir grup hastada olumlu sonu�lar al�nmaktad�r. �la�lar�n se�imi de yarar ve yan etkilerin de�erlendirilmesi de sorumlu hekim taraf�ndan yap�lmal�d�r.
Multupl Skleroz tedavisindeki ikinci hedef ise baz� �ikayetleri ortadan kald�rmakt�r. �rne�in, kas spazmlar�n� ve sertliklerini ortadan kald�rmak i�in kas gev�eticiler, idrar problemlerini ortadan kald�rmak i�in mesane i�levlerini d�zenleyici ila�lar, yorgunluk i�in amantadin ve benzeri ila�lar kullan�l�r.
MS’in seyri �nceden tahmin edilemez, gereksinimler ve sakatl�klar de�i�ebilir. Bu nedenle s�rekli t�bbi g�zetim esast�r. Ortaya ��kabilecek b�t�n t�bbi sorunlar MS’e ba�l� olmayabilir. Ancak bir doktor belirtilerin tedavi gerektiren ba�ka bir hastal��a ba�l� olup olmad���n� saptayabilir.
Bir�ok �lkede te�his imkanlar� ve MS hastalar�n�n ihtiya�lar�na uygun �e�itli tedavi merkezleri mevcuttur.
�rne�in asans�rler, y�r�te�ler, ev i�lerinde yard�mc� aletler ve tekerlekli sandalyeler sosyal hizmet birimlerinden, sa�l�k merkezlerinden ya da MS derne�inin �ubelerinden �d�n� ya da sat�n al�nabilir.
Grup terapileri ortak problemlerin tart���lmas� ve ��z�mlerin kar��la�t�r�lmas�n� sa�lar, �rne�in ki�iler aras� problemler, cinsel problemler, i� ya da toplum hayat�ndaki zorluklar gibi.
Evin d�zenlenmesi, ta��nma, mesleki e�itim ve i�e yerle�tirme gibi konular� kapsar.
MS’lilere ve ailelerine yard�m i�in geli�mi� bir�ok �lkede MS dernekleri a�a��da sunulan hizmetleri ger�ekle�tirmektedir. �mit ederiz ki derne�imiz k�sa bir s�re sonra �rg�tlenmesini tamamlayarak a�a��daki yard�mlar� MS’lilere sunabilecektir.
Hobi toplant�lar�, spor �al��malar�, a��k hava gezileri gibi faaliyetler bir�ok MS’li i�in e�lenme, arkada�l�k ve egzersiz olana�� sa�lar.
�zel yay�nlar ve makaleler hastalar� ve kamuoyunu ara�t�rmalardaki son geli�melerden haberdar eder.
Hastalar aras�ndaki ili�kileri s�rd�r�r, sosyal ve zihinsel uyar�m sa�lar, aile �yelerine kendi ilgi alanlar�n� s�rd�rme �ans� verir.
Doktorlara ve hem�irelere, ailelere ve terapistlere en son tedavi y�ntemleri hakk�nda bilgi verir.
Yard�m nereden sa�lanabilir?
Multipl Skleroz Derne�i, �STANBUL
B�y�kdere Caddesi, Hukuk�ular Sitesi
No: 24 Kat: 2 D: 21,
34387 Mecidiyek�y - �STANBUL
Tel: (0212) 275 22 96, 275 22 97
MS’in sebebi, tedavisi ve �nlenmesine ili�kin ARA�TIRMALAR halk�n ve �zel kurulu�lar�n deste�iyle s�rmektedir.
Miyelin incelenmekte,ve nas�l yap�ld���, MS’le nas�l de�i�ti�i ara�t�r�lmaktad�r.
Doku bankalar� MS hastalar�ndan elde edilen ve laboratuar deneylerinde kullan�lan doku ve �rnekleri saklar.
MS’in erken d�nemlerinde tan�nmas�n� sa�layacak te�his y�ntemleri geli�tirilmektedir.
MS’in nedenini bulma konusunda �mitlerimiz toplanan bilgiler sayesinde giderek artmaktad�r.
MS tedavisinde etkili olabilecek ila�lar denenmektedir.
�mmunoterapi ara�t�rmalar� s�rd�r�lmektedir. V�cudun ba����kl�k meka-nizmas�n� de�i�tirecek ve hastal�kla m�cadele eden h�creleri uyaracak ila�lar �zerinde �al���lmaktad�r.
10.8.2010 - 1827
|