Menopoz, kelime anlam� olarak son adet kanamas�na verilen isimdir. Ortalama 45-55 ya�lar� aras�nda , d�zensiz adet kanamalar� ile ba�layan ve adetin tamamen kesilmesiyle sona eren kad�n hayat�ndaki do�al bir d�nemdir.
G�n�m�zde geli�en t�p d�nyas�n�n insan hayat� �zerine olumlu etkileri ile kad�n �mr� 80’li ya�lara yakla�maktad�r. Dolay�s�yla artan say�daki kad�n g�n�m�zde, ya�am�n�n yakla��k ��te birini postmenopoz (menopoz sonras�; adetsiz d�nem)’da ge�irmektedir.
Menopozal Belirtilerin G�r�lme S�kl���
Menopoz d�nemi, adet bozukluklar� ve sonunda adetin tamamen kesilmesi d���nda,ba�ka bir belirti ve rahats�zl�k hissetmeden ge�irilebilir. Ancak bu kad�nlar�n oran� t�m menopozdaki kad�nlar�n say�s� ile kar��la�t�r�ld���nda, yaln�zca %24 olarak bulunmu�tur. Adet d�zensizlikleri, yumurtal�klardaki hormon �retiminin azalmas�na ba�l�d�r. Azalan hormon �retiminin �s� merkezlerini etkilemesiyle, adet d�zensizliklerini takiben genellikle s�cak basmas�, gece terlemesi gibi rahats�zl�klar ortaya ��kmaktad�r.
Kad�ndan kad�na de�i�mekle beraber bu menopozal ge�i� 10-15 y�lda tamamlan�r ve genellikle 65 ya��nda klimakterik belirtiler art�k kaybolur. A�a��daki tabloda menopoz ile ili�kili ba�l�ca belirtiler verilmektedir.
Menopoz Belirtileri
- Klasik Belirtiler,
- Lokal Belirtiler,
- Uzun D�nem Sonu�lar�,
- D�zensiz Kanamalar,
- Cinsel Organ Hastal�klar�,
- Kemik Kay�plar� Osteoporoz,
- S�cak Basmalar�, Gece Terlemeleri, �arp�nt�,
- A�r�l� Cinsel �li�ki,
- Osteoporotik K�r�klar,
- Ba�, Eklem, Kas A�r�lar�,
- �drar Yollar� Hastal�klar�,
- Kalp Hastal�klar�,
- Depresyon, Cinsel �steksizlik,
- Cilt Kurulu�u,
- Alzheimer Hastal���.
Yukar�da say�lan ve ya�am kalitesini olumsuz etkileyebilecek belirtiler, kad�nl�k hormonlar� olarak adland�r�lan �strojen ve Progesteron’un yumurtal�klardan salg�lanmalar�ndaki azalmalar ve takiben kesilmesiyle ortaya ��kmaktad�r.
Uygun bir tedaviyle, eksik olan hormonlar yerine kondu�unda yukar�da g�r�len belirti ve hastal�klar�n bir�o�unun verece�i rahats�zl�k en aza indirilebilir.
“Hormon Replasman Tedavisi (HRT)” olarak adland�r�lan yerine koyma tedavisinde ama�; hormonal eksikli�i gidererek, buna ba�l� rahats�zl�klar�n ortaya ��kmas�n� �nlemek, varolanlar�n gerilemesini sa�lamakt�r.
Hormon Replasman Tedavisi
Kad�n ya�am�ndaki, hormonal etkilerle olu�an d�nemler yukar�daki grafikteki gibidir. Hormon Replasman Tedavisi (K�saca HRT olarak an�lacakt�r) Klimakterik d�nemdeki (son adet �ncesi ve sonras�n� i�ine alan d�nem) kad�n�n d���k �strojen ve progesteron seviyelerini, belirtileri giderecek seviyelere getirmeyi ama�layan bir yerine koyma tedavisidir.
HRT ‘nin ilk olarak tasarlanmas� 1930’lardad�r. Ancak klinikte yo�un olarak kullan�lmas� 1950’lerden itibarendir. Bug�n kullan�lan �r�nlerin geli�tirilmesi 70’li y�llar�n sonlar�nda olmu�tur.
HRT, �strojen ve progesteronlar�n de�i�ik kombinasyonlarda ve belirli y�ntemlerle verilmesiyle uygulanmaktad�r. HRT, oral (a��zdan al�nan tabletler ile), transdermal (cilde yap��t�r�lan bantlar, s�r�len jeller ile) veya lokal yol ile (vajinal krem, tablet ile) yap�labilmektedir.
HRT rejimleri a�a��da a��klanm��t�r.
Yaln�z �strojen ��eren HRT
Bu tedavi sabit dozda ve yaln�zca �strojen i�eren tabletlerin a��zdan al�nmas� veya transdermal kullan�lan �r�nler ile uygulanmaktad�r.
Ancak bu tedavi rahimi cerrahi y�ntemler ile al�nm�� hastalar i�in ge�erlidir. Yap�lan �al��malar�n sonu�lar� rahimi yerinde olan kad�nlar�n belirli bir s�re yaln�zca �strojen almas�n�n rahim kanserine meyili art�ran birtak�m de�i�iklerle sonland���n� g�stermi�tir. Bu nedenle bu tedavi y�ntemi rahimi al�nan kad�nlar i�in uygundur.
Kombine �strojen ve Progesteron ��eren HRT
Kombine tedavi klimakterik d�nemdeki kad�n�n ya�ad��� belirtilere ve adet kanamas� isteyip istememesine g�re se�ilebilir:
Siklik kombine (ard���k) tedavi: T�m periyot boyu (28 g�n) al�nan s�rekli �strojenin yan�nda belirli g�nlerde tedaviye progesteron eklenir. Progesteron i�eren farkl� renkteki tabletlerin bitmesini takiben ayl�k adet kanamalar� olu�ur. Do�al adet d�zenine uygun ayl�k kanamalar�n g�r�ld��� bu tedavi �ekli �zellikle adetleri tamamen kesilmemi�, ancak d�zensizlik ya�ayan ve menopozal belirtileri olan Perimenopozal kad�nlar i�in daha uygundur. Bu tedavi, adetleri tamamen sona ermi� kad�nlar�n yeniden adet g�rmelerini de sa�lamaktad�r.
Kesintisiz kombine tedavi: S�rekli ve kombine olarak verilen �strojen+ progesteron rahimde ayl�k kanamay� olu�turan yap�y� gerileterek kanamalar�n tamamen kesilmesini sa�lar. 28 g�n boyunca al�nan ve i�eri�inde dengeli miktarda �strojen ve progesteron i�eren tabletler ile hem menopozal �ikayetlerin engellenmesi hem de ayl�k kanamalar�n �nlenmesi sa�lanmaktad�r.
Kesintisiz kombine rejimler kanamas�z tedavi imkan� sunmas�na ra�men, tedavinin ba�lang�c�ndaki ilk aylarda lekelenme veya lekelenmeyi a�an k���k kanamalar g�r�lebilir. Kanamalar�n daha az miktarda olmas� i�in tedavinin, mutlaka son adet kanamas�ndan en az 1 y�l sonra ba�lat�lmas� gereklidir.
Son y�llarda �zerinde �ok konu�ulan ve yayg�n olarak tercih edilen D���k Doz HRT preparatlar�n�n kullan�m�nda da, tedavi uyumunu bozan bu istenmeyen etki b�y�k oranda azalmaktad�r.
Lokal hormon tedavisi: �strojen eksikli�inin vajende ve idrar yollar�nda olu�turdu�u istenmeyen etkilerin (vajen duvar�n�n incelmesi,vajende kuruluk,vajende veya idrar yollar�nda enfeksiyon) giderilmesi yada meydana gelmemesi i�in kullan�lan krem, ov�l, jel veya vajinal tablet formundaki preparatlard�r.
HRT ile, menopoz s�ras�nda ortaya ��kan k�sa ve orta vadeli belirtilerin giderilmesinin yan�nda menopoz sonras� kad�nlarda ortaya ��kma riski h�zla artan Osteoporoz’un azald���, yap�lan �al��malarda ortaya konmu�tur.
Menopoz ve Osteoporoz
Osteoporoz, iskelet sisteminin bir hastal���d�r. Kemik yo�unlu�unun ve mineral i�eri�inin azalmas�yla karakterizedir. �skelet sisteminin g�c�n�n azalmas�na ba�l� olarak k�r�k riski h�zla artmaktad�r (�ekil 1-2). ABD’de yap�lan bir ara�t�rmada osteoporozun 25 milyon insan� etkiledi�i ve y�lda 1.3 milyon k�r�k vakas�n�n sebebi oldu�u saptanm��t�r. Yap�lan di�er bir ara�t�rmada ise osteoporozun �ngiltere’de y�lda 200 bin k�r��a sebep oldu�u bulunmu�tur. T�m d�nyada ise 200 milyon insan�n osteoporozdan etkilendi�i tahmin edilmektedir. �zellikle ya�l� pop�lasyonun b�y�k risk alt�nda oldu�u osteoporozun, menopoz sonras� kad�nlarda g�r�lme s�kl��� y�ksektir.
Osteoporoza Ba�l� K�r�k Tipleri
Osteoporoza ba�l� k�r�klar genellikle omurga, kal�a veya �nkolda meydana gelmektedir. �zellikle kal�ada meydana gelen k�r�klarda hastalar�n %50’si hastanede yatmak zorunda kal�r. Genel olarak kal�a k�r��� sonucu �l�m oran� %5-20 aras�ndad�r.
Postmenopozal osteoporoza ba�l� omurga k�r�klar� ise daha sessiz seyretmekte ve genellikle hissedilen s�rt a�r�lar�n�n sebebi olarak ortaya ��kmaktad�r.
Osteoporoz Te�his Y�ntemleri
Yap�lan �al��malar kemik yo�unlu�u �l��mlerinin k�r�k riskini belirlemek i�in iyi bir y�ntem oldu�unu g�stermektedir.
Baz� biyokimyasal y�ntemler kemik yap�m� ve y�k�m� ile ilgili bilgiler vermektedir.
Osteoporoz Risk Fakt�rleri
Osteoporoz do�al olarak her bireyde ayn� �ekilde ortaya ��kmamaktad�r. Belirli baz� fakt�rler Osteoporoz olu�umunda rol oynamaktad�r. Bu risk fakt�rleri a�a��da listelenmi�tir.
- Yumurtal�klar�n Al�nmas�,
- Erken Menopoz,
- D���k V�cut A��rl���,
- Ailede Osteoporoz Hikayesi,
- Kalsiyum Emilim Bozuklu�u,
- Sigara ��imi,
- Hareketsizlik,
- Ya�am tarz�,
- Fazla Alkol Kullan�m�,
- �strojen Eksikli�i,
- Uzun S�reli Kortikosteroid Kullan�m�.
HRT’ nin Osteoporoz Tedavisindeki Yeri
Yap�lan �al��malarda, d�zenli HRT alan menopozdaki kad�nlarda kal�a ve �nkol k�r�klar�nda %40-60, omur kemi�i k�r�klar�nda ise %90’l�k azalma g�zlenmi�tir. Kemik yo�unlu�u �zerine yap�lan �al��malarda, HRT alan kad�nlar�n almayanlara oranla daha y�ksek kemik yo�unlu�una sahip oldu�u g�zlenmi�tir.
Menopoz, Kalp-Damar Hastal�klar� ve HRT
Kardiyovask�ler (kalp ve damar� ilgilendiren) hastal�klar ve �zellikle Miyokard �nfarkt�s’� (MI) riski ya�am�n ilk 50 y�l�nda kad�n ve erkekte e�it iken, 50 ya� �zerinde MI s�kl��� kad�nlarda artmaktad�r. Yumurtal�klar� al�nan gen� kad�nlarda da ya�tan ba��ms�z olarak artan risk g�z �n�ne al�nd���nda, kad�nl�k hormonlar�n�n kad�n� menopoz �ncesi d�nemde kardiyovask�ler hastal�klara kar�� korudu�u kan�tlanm��t�r.
Yak�n d�nemde yap�lan �al��malar HRT’nin ya�l� kad�nlarda kalp-damar hastal�klar�na kar�� koruyuculu�unu daha �ok sorgulan�r hale getirmi�tir. Yap�lan �al��malar�n sonu�lar�, postmenopozal ileri ya�taki kad�nlarda (65 ya� ve �st�) sadece kalbi korumak amac�yla HRT kullan�m�n� desteklememektedir.
Kardiyovask�ler Risk Fakt�rleri
Biyolojik Risk Fakt�rleri
- Artm�� serum kolesterol ve lipidleri.
- Artm��kan bas�nc�.
- Zay�flam�� kan ak���.
- P�ht�la�ma fakt�rlerinde bozukluk.
- Artm�� ins�lin direnci.
Ya�am �ekline Ba�l� Risk Fakt�rleri
- �i�manl�k.
- Sigara.
- Stres.
- Fiziksel aktivite azl���.