|
Ayşenur Asuman Uğur
Doktorlar Ve Aile Hekimliği Sistemi
Bu gelişmelerle birlikte, sağlık hizmetlerine egemen kılınmaya çalışılan yaklaşımların “sağlık değil hastalık, insan değil hasta, hastane değil işletme, hizmet değil kâr” olarak görüldüğünü ifade eden karşıt fikirlerin ortaya çıkması, sistemle ilgili endişelerin yaygınlaşmasına yol açıyor.
Aile hekimliği uygulaması Türkiye’de Sağlık Bakanlığı tarafından “Sağlıkta Dönüşüm Programı” çerçevesinde 15 Eylül 2005 tarihinde pilot il olarak Düzce’de başlatıldı. Pilot uygulamaya temel olan kanun 9 Aralık 2004 tarihinde yayınlanmıştı. 2010 yılı sonu itibariyle tüm Türkiye’de uygulanmaya başlayan Aile Hekimliği Sistemi 2010 yılı Kasım ayı itibariyle de İstanbul’da devreye girdi.
Aşamalarla uygulanmaya başlayan sistem birçok soru işaretini de beraberinde getirdi. Kimi çevrelerce eleştirilen, kimi çevrelerce onaylanan ve ilerleyen zamanlarda daha iyi işleyeceği savunulan bu sistem hakkında sağlık çalışanları çeşitli platformlarda görüşlerini dile getirdi ve getirmeye de devam ediyor. Türkiye’de aile hekimliği uygulamasının temelini oluşturan sistemsel yaklaşımın ve uygulamada görülen sorunların hekimler tarafından nasıl ele alındığına geçmeden önce, dünya genelindeki duruma bir göz atalım.
Yirminci yüzyıl başlarında enfeksiyon hastalıklarının kontrolü, hastalıkların yapısındaki değişiklikler ve ölüm nedenlerinin farklılaşması, uzmanlaşma eğiliminin artması, davranış bilimlerinin gelişmesiyle hastalıkların oluşumunda sosyal ve psikolojik faktörlerin de etkili olduğunun anlaşılması, hastanede kalmanın yüksek maliyetlere neden olması aile hekimliğini gündeme getirdi. Başta İngiltere, Almanya gibi batı Avrupa ülkeleri ile Amerika Birleşik Devletleri, Kanada ve Japonya gibi gelişmiş ülkeler ve bazı gelişmekte olan ülkeler birinci basamak sağlık hizmetlerinin sunumu için aile hekimleri yetiştirmeye başladı.
Kapsamlı ve kişisel hizmet verebilecek aile hekimliğinin gelişmesi ve yaygınlaşmasıysa 1950’lerde başladı. İngiltere’de genel pratisyenliği geliştirmek, standartlarını yükseltmek ve genel pratisyenlerin sesi olmak amacıyla 1952 yılında College of General Practitioners (Genel Pratisyenler Koleji’nin) kurulması aile hekimliği alanında atılan en önemli adımlardan biri kabul edildi. Aile Hekimliği / Genel Aile Pratisyenlik adlarıyla anılan, mezuniyet sonrası ortalama 3 yıllık eğitimi gerektiren birinci basamak uzmanlığı bu şekilde gelişti.
Bugünse dünyanın birçok ülkesinde farklı finansman modelleriyle birlikte uygulanıyor. 1978 yılında Alma Ata Konferansında ilan edilen “2000 Yılında Herkese Sağlık” hedefi doğrultusunda; Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Dünya Aile Hekimleri Birliği (WONCA), Kanada Ontario’da “Tıp Pratiğini ve Eğitimini İnsanların Gereksinimlerini Daha İyi Karşılar Hale Getirmek: Aile Hekiminin Katkısı” ismiyle düzenlenen ortak konferansta yayınlanan konferans dokümanı daha sonra Dünya Sağlık Kongresi ve WONCA Dünya Kongresi tarafından da ayrı ayrı kabul edildi. WHO ve WONCA temsilcilerinin ortak imzaları ile yayınlanan giriş bölümünde şu sözlere yer verildi;
“Kapsamlı, sürekli, koordine edilen ve kişiye özel bir sağlık hizmeti verilmesinin sağlanmasında özellikle aile hekimleri çok önemli bir konuma sahiptir. Birinci basamak sağlık hizmetinin diğer çalışanları yanında onların rolü, sağlık alanında kaynakların optimal biçimde değerlendirilebilmesi için çok önemli görülmektedir. Bireysel ve toplumsal sağlık hizmetlerinin koordinasyonunu geliştirmeleri durumunda, geleceğin sağlık sistemleri içinde rolleri daha da belirgin olacaktır.”
Aile hekimliği bir uzmanlık dalı olarak tanınmalı ve çalışmalı, aile hekimliği uzmanlık disiplini her tıp fakültesinde öğretilmeli ve aile hekimi/dal uzmanı dengesi kurulmalı, her ülkede aile hekimliği mezuniyet sonrası uzmanlık eğitimi olarak verilmelidir.
Aile hekimliğinin çeşitli Avrupa ülkeleri ile dünyanın diğer ülkelerinde minimum 3 yıl olmak üzere uzmanlık eğitim süreleri değişiyor. Türkiye’de ilk defa 1980’li yıllarda gündeme gelmeye başlayan aile hekimliği, 1984 yılında Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde ilk aile hekimliği anabilim dalının kurulmasıyla bilimsel bir tıp disiplini olarak kabul ediliyor. Aile hekimliği uzmanlık eğitimine ise 1985 yılında Sağlık Bakanlığı ve SSK’ ya bağlı eğitim hastanelerinde başlanıyor.
1990 yılındaysa Türkiye Aile Hekimleri Uzmanlık Derneği (TAHUD) kuruluyor. 1992 yılında Gülhane Askeri Tıp Akademisinde aile hekimliği anabilim dalı kurulmasının ardından 1993 yılında Yüksek Öğretim Kurumu 12547 sayılı kararı ile tıp fakültelerinde aile hekimliği anabilim dallarının kurulması uygun bulunuyor. 1996 yılında da Avrupa Topluluğu aile hekimliği eğitim süresini iki yıldan üç yıla çıkarıyor ve iki aile hekimliği uzmanı Türkiye’nin ilk aile hekimliği doçentleri olarak görev alıyorlar. 2006 yılı itibariyle Türkiye’de Aile Hekimliği Anabilim Dalı kurulmuş olan 36 tıp fakültesi bulunuyor. Aile Hekimliği Anabilim Dalının kurulmuş olduğu tıp fakültelerinin de sadece on beşinde aile hekimliği uzmanlık eğitimi veriliyor. Sağlık Bakanlığı’nın çıkarmış olduğu “Aile Hekimliği Türkiye Modeli” adlı kitapçıkta aile hekimliği şu şekilde tanımlanıyor;
Aile hekimliği sistemi hizmeti sunumu kadar hastalara yol göstericilik ve çeşitli hizmet sunucuları arasında koordinasyon ve rehberlik sağlayan yüksek maliyetli ikinci ve üçüncü basamak sağlık hizmetlerini etkin ve verimli kullanılmasını sağlayan ve birçok ülkede başarılı olmuş yegane sistemdir.”
Bakanlığın bu görüş doğrultusunda aile hekimliği uygulamalarına hız kazandırmasıyla birlikte, aile hekimliği uzmanlık eğitimi alan hekimlerin yanı sıra çok sayıda pratisyen hekim de kısa zamanlı eğitimlerden geçirilerek son bir kaç yıl içinde sisteme dahil edildi.
2002 yılından bu yana “sağlıkta reform” mantığıyla hareket eden, dönüşüm programı kapsamında gerçekten temel değişimleri gündeme getirip uygulayan Sağlık Bakanlığı aile hekimliğiyle ilgili tabloyu böyle ortaya koyar ve olması gereken en iyi modeli “keşfetmiş” olmanın rahatlığı içindeyken sağlık çalışanları, hekimler bu konuda neler düşünüyor?
Hekimler cephesinde aile hekimliği sistemi ve uygulamalarına dair görüşler sıklıkla dile getiriliyor. Sistemi savunanlar, savunduğu halde aksayan yanları olduğunu düşünenler olduğu gibi “sağlık hizmetlerinin alınır-satılır bir meta” haline dönüştürüldüğünü öne sürerek sisteme karşı çıkanlar da var. Ancak farklı görüşlere karşın “sistemin sorunlu olduğu” ifadesi her kesimde yaygın olarak dile getiriliyor. Aile hekimi olarak hizmet sunan hekimlerin eğitimleri, ücretlendirilmeleri, çalışma koşulları ve ortamı, hastaya ayırılan zaman, tanı hizmetlerindeki zorluklar en sıklıkla ifade edilen sorunlar arasında yer alıyor.
Peki, Aile Hekimliği Sistemi’nin Türkiye genelinde yaygınlaştırılması, sağlık hizmetlerinin birinci basamağı haline getirilmesi için gösterilen çabaya değecek mi? Gelişmiş Avrupa ülkelerinde sistem çatırdar ve bitiş sinyalleri verirken Türkiye biraz daha durumu gözleyip mevcut sistemini iyileştirerek yola devam edemez miydi? Sağlık hizmetleri sunumunda yaşanan mevcut sıkıntıların çözüme kavuşması kısa ya da uzun vadede mümkün olabilecek mi?
Devamı Doktor Dergisi 68.Sayıda!
Doktor Dergisi
28.1.2011 - 4729
|