Babas�n� bo�arak �ld�ren Orhan �im�ek'te bipolar bozukluk hastal��� ortaya ��km��t�. Bu hastal�k tehlikeli bir hastal�k m�d�r ve ki�ileri cinayete s�r�kler mi? ��te bipolar bozukluk hakk�nda merak edilenler.
�nceleri Manik depresif bozukluk veya manik depresyon ad�yla bilinen, �z T�rk�esi iki u�lu duygulan�m bozuklu�u olan, bipolar afektif bozukluk, riskli davran��lar nedeniyle ili�kilere ve kariyere zarar veren, tedavi edilmedi�i zaman intihara bile yol a�an ciddi ruhsal bir hastal�kt�r. Bipolar bozukluk, "maniden depresyona kadar uzanan ruh halindeki a��r� de�i�iklikler " olarak tan�mlan�r. Bu ruh hali oynamalar� aras�nda, bipolar bozuklu�u olan ki�inin normal ruh halinde oldu�u d�nemler olabilir. "Manik " terimi a��r� hareketli, enerjik, konu�kan, umursamaz, g��l�, �forik bir d�nemi tan�mlar. Sonra, birdenbire bu y�kseklerde u�an ruh hali karanl�k bir ruh haline d�n��ebilir, �rne�in; sinirlilik, kafa kar���kl���, �fke, kapana k�s�lma hissi ortaya ��kar. Bu bir �ncekine tamamen z�t olan ruh hali depresyon olarak tan�mlan�r ve �z�nt�, a�lama, de�ersizlik hissi, enerji kayb�, haz kayb�, uyku problemleri ortaya ��kabilir. Bu y�kselmeler ve al�almalar her insanda de�i�iklik g�sterdi�inden, bipolar bozukluk te�his edilmesi zor olan bir rahats�zl�kt�r.
B�POLAR BOZUKLUKTA TANI NASIL KONULUR?
Psikiyatrik muayene ve ayr�nt�l� taramadan sonra doktorunuz i�aretleri ve belirtileri de�erlendirir. Ayr�ca ki�isel t�bbi ge�mi�iniz ve aile ge�mi�inizi de soracakt�r. Ruh halini etkileyebilecek di�er ciddi hastal�klar� elemek i�in laboratuvar testleri de yap�labilir. Ayr�ca doktorunuz, co�kun oldu�unuz zamanlar� te�his edebilme ihtimaliyle aile �yeleriyle de konu�mak isteyebilir. Co�ku genellikle iyi hissettiren bir �ey oldu�u i�in, bipolar bozuklu�u olan bir insan i�in ruh halinin a��r� olup olmad���n� tan�mlamak zor olabilir. Mani, ciddi problemlere ve utan�lara yol a�an �ekilde sosyal davran���, d���nceyi ve sa�duyuyu etkiler. �rne�in, ki�i manik d�nemdeyken kendisini zora sokacak i� ve finansal kararlar alabilir.
K�MLER B�POLAR BOZUKLU�A YAKALANIR?
Bipolar bozukluk genellikle 15-24 ya� aras�nda g�r�l�r ve s�kl�kla ya�am boyunca s�rer. Her ya�ta g�r�lebilir (7'den 77'ye) ama en s�k 20'li ya�lar�n ba��nda ba�lar. Her 100 ki�iden 1-2'sinde g�r�l�r. T�m d�nyada benzer s�kl�kta g�r�lmektedir. Kad�n erkek aras�nda g�r�lme s�kl��� a��s�ndan fark yoktur. �ocuklarda ve 65 ya� �st�nde nadiren yeni te�his edilmi� mani g�r�l�r.
B�POLAR BOZUKLUKTA NE ZAMAN HASTANEYE YATI� GEREK�R?
Hastal���n mani d�neminde olan ki�iler genellikle riskli davran��lardan, intihar d���ncesinden uzakla�t�r�lmak i�in hastaneye yat�r�l�r. Daha ciddi bir formu olan ve belirgin mani ve depresyon ataklar� ile seyreden bipolar bozuklu�u olanlar�n yakla��k %90'� en az�ndan bir kez psikiyatrik hastaneye yat�r�lm��t�r. �� ki�iden ikisi ya�amlar� boyunca iki kere veya daha fazla hastaneye yat�r�lm��t�r.
BU HASTALIK GENET�K M�D�R?
Akrabalar�n�n hi�birinde bipolar bozukluk olmayanlarda hastal�k g�r�lme olas�l��� % 1-2 iken, birinci derece bir akrabas�nda (anne-baba veya karde�lerinde) bipolar bozukluk varsa g�r�lme olas�l��� % 7-8'dir. Tek yumurta ikizinde bipolar bozukluk varsa di�er ikizde hastal�k g�r�lme olas�l��� % 45-60'd�r, yani sadece kal�t�m t�m hastal��� a��klayamamaktad�r.
MAN� D�NEM� NASILDIR?
Mani n�betleri genellikle ani ba�lar ve s�resi 2 hafta ile 4-5 ay aras�nda de�i�ir (ortalama s�re 4 ayd�r). Manik d�nemdeki belirtiler �unlard�r: Duygudurumda ki�inin i�inde bulundu�u duruma uygun olmayan co�ku, enerji artmas� ve a��r� hareketlilik, sald�rganl�k; �ok konu�ma, uyku s�resi ve derinli�inde azalma, toplumsal kurallara uyamama, dikkatte azalma ve dikkat da��n�kl���, �zg�ven art���, b�y�kl�k fikirleri, b�y�kl�k sanr�lar� (kendini ba�bakan, peygamber, ermi� zannetme gibi); d���ncesizce para harcama, a��r� ticari giri�imlerde bulunma, yeme-i�me ve ki�isel bak�m ihmali, sesler duyma, hayaller g�rme, kokular alg�lama, ciltte kar�ncalanmalar veya dokunmalar hissetme �eklinde alg� bozukluklar� (halusinasyonlar).
H�POMAN� D�NEM� NASILDIR?
Hipomani belirtileri, maniye g�re daha hafiftir. S�kl�kla hastal�k olarak g�r�lmeyip g�zden ka�abilir. Atak s�ras�nda a�a��daki belirtilerden birka��n�n bir arada bulunmas� gerekir: Ki�inin kendine g�veninde a��r� artma, uyku ihtiyac�nda azalma, dikkatin kolayca da��lmas�, fiziksel ve zihinsel aktivitede a��r� artma, k�t� sonu�lar do�urabilecek aktiviteler i�ine girme
DEPRESYON D�NEM� NASILDIR?
Depresif n�betler genellikle sinsi ba�lar ve manik n�betlere g�re daha uzun s�relidir (ortalama s�re 6 ayd�r), ya�l� hastalar d���nda genellikle bir y�l� ge�mez. Depresif d�nemdeki belirtiler �unlard�r:
Dikkatin azalmas� ve dikkatini toplayamama,
anlama, kavrama, hat�rlama g��l�kleri,
benlik sayg�s�nda d���� ve �zg�ven azalmas�, su�luluk ve de�ersizlik d���nceleri,
gelece�e ili�kin karamsarl�k ve g�vensizlik,
kendine zarar verme ve intihar d���nceleri ve giri�imleri,
bedensel halsizlik,
uyku bozukluklar� (uykuya dalamama, erken uyanma, s�k s�k uyanma, k�buslar g�rme),
cinsel istek kayb�,
i�tah azalmas� veya artmas�,
hareketlerde yava�lama veya s�k�nt�l� hareketlilik,
i� s�k�nt�s�, darl�k hissi,
eskiden severek yap�lan etkinliklere kar�� ilgi azalmas�,
sosyal ili�kilerde azalma,
i�e kapanma,
a�r�,
haz�ms�zl�k,
adet d�zensizli�i gibi bedensel yak�nmalar.
Karma (mikst) d�nem nas�ld�r?
G�n i�inde s�k�a de�i�en mani ve depresyon belirtilerinin ayn� anda ya�anmas�d�r. Baz� hastalar bu d�nemlerin hepsi ile zaman zaman kar��la��rken, baz� hastalar sadece manik d�nem veya depresyon ve hipomani d�nemleri ya��yor olabilir.
HASTALI�IN B�YOLOJ�K Y�N� NED�R?
Bipolar bozukluk, �eker ya da kalp hastal��� gibi t�bbi bir hastal�kt�r ve ki�inin beynini dolay�s�yla da ruh durumunu etkilemektedir. Bu rahats�zl��a sahip olmak kimsenin su�u ya da hatas� de�ildir. Bipolar bozuklu�un nedeni kesin olarak bilinmemektedir. Ancak ara�t�rmalar, beyinde duygudurumun normal d�zeyde kalmas�n� etkileyen baz� anormallikler oldu�unu g�stermi�tir.
Beyindeki kimyasal maddeler, bir beyin h�cresinden di�erine iletiler ta��r. En az 100 �e�it olan bu kimyasal maddelere "n�rotransmitter " ad� verilir. Beyin h�creleri aras�nda iletilerin do�ru bir �ekilde ta��nmas� ki�inin d���nce, duygudurum, haf�za ve ��renme kapasitesini de etkiler. Bipolar bozuklu�a, beyindeki bu kimyasal maddelerin dengesinin bozulmas�; yani sinyallerin do�ru bir �ekilde iletilememesi neden olabilir.
Hastal���n psikolojik y�n� nedir ve psikoterapi hastal���n belirtilerinin kontrol�ne nas�l yard�mc� olur?
Bipolar bozuklu�un tedavisi sadece ila� i�meyi kapsamamaktad�r, ayn� zamanda d���nce ve davran��lar� d�zenleyen psikoterap�tik yakla��m� da i�ermektedir. Tedavide ila� ve psikoterapinin birlikteli�i gereklidir. Bipolar bozuklukla ba�a ��kabilmeyi ba�armak tedavinin en �nemli b�l�m�d�r. Psikoterapi, ila� tedavileri ile birlikte uyguland���nda, hastalara ve ailelerine destek, e�itim ve rehberlik sa�lamaktad�r. �rnek olarak, manik ve depresif d�nemleri tetikleyen stres fakt�rlerini fark etmelerine ve bunlarla ba�a ��kmaya yard�mc� olmaktad�r. Psikoterapi ayr�ca, geli�mekte olan bir hastal�k d�neminin erken belirtilerini saptamaya da yard�mc� olabilmektedir.
�o�u zaman, h�zla ba�lat�lan tedavi tam geli�mi� bir depresyon veya mani krizini �nleyebilir. Psikoterapi bireysel olarak hastaya, aileye, aile ile birlikte hastaya ve grup olarak uygulamay� kapsamaktad�r. Davran���� psikoterapi yakla��m� ile bipolar bozukluk belirtileri ile nas�l u�ra��laca��, ki�ilerde yeni hastal�k d�nemlerini ortaya ��karabilecek streslerle ba�a ��kmas�na �al���lmaktad�r. Bili�sel psikoterapi yakla��m� ile bipolar bozuklukta ki�ilerin depresif ve y�kselmi� duygudurumlar s�ras�nda ortaya ��kan �arp�k d���nceler ve inan�lar� tan�mlamalar� ve kar�� koyma �al���lmaktad�r.
B�POLAR BOZUKLUK NASIL TEDAV� ED�L�R?
Tedavinin akut tedavi ve koruyucu tedavi olmak �zere iki basama�� vard�r. Akut tedavi hastal�k belirtileri ba�lad��� s�rada, belirtileri m�mk�n oldu�unca h�zla yat��t�rmak i�in uygulan�r. Bu d�nem hastanede yatarak tedaviyi de gerektirebilir. Koruyucu tedavi ise yeniden hastalanmay� engelleme amac� ta��r. Akut tedavide �ncelik hastan�n ve �evresinin g�venli�inin sa�lanmas�, intihar riski varsa �nlenmesi, tan�n�n netle�tirilmesi, mani d�neminde sakinlik verecek, depresyon d�neminde ise ruhsal kalk�nma sa�layacak tedavinin etkili ve g�venli bi�imde uygulanmas�d�r. Ana tedavi ila�larla yap�l�r. Ancak hastal�k �iddetli, ki�inin intihar riski var, daha �nce ila� tedavilerine bilinen diren� varsa elektrokonvulsif tedavi (EKD uygulanabilir. Yeni ila�lar�n kullan�l�r hale gelmesi ile EKT'ye ihtiya� oran� azalm��t�r ancak hala �ok say�daki hasta i�in EKT en etkili tedavidir. Baz� olgularda ila�lara yan�t yetersizdir, kimilerinde ila�lar yan etkileri sebebiyle istenilen doza ��k�lamaz, baz� durumlarda ise hastan�n intihar riskinin bulunmas� gibi sebeplerle ancak EKT nin sa�layabilece�i h�zl� d�zelme elde edilmek istenir.
8.4.2015 0 - 17209
|