|
Anne Bebek Dergisi
Aslıhan Gündüz
Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Nihan Kazdal Dedeoğlu konuyla ilgili bizleri bilgilendirdi.
Her yıl binlerce hamile kadın iyonizan radyasyona maruz kalmaktadır ve bu konuda yeterli bilginin yokluğu; hem büyük bir endişe uyandırmakta hem de çoğunlukla hamileliğin gereksiz yere sonlandırılmasına neden olmaktadır.
Röntgen Işınları Zararlı mı?
X-ışınları ya da Röntgen ışınları; dalga boyu 10 ile 0,01 nanometre aralığında olan elektromanyetik dalgalar veya foton demetidir. Bu ışınlar; Nobel Fizik Ödülü sahibi Wilhelm Conrad Röntgen tarafından 1895 yılında bir deney yaparken tesadüfen bulunmuştur.
Tıpta görüntüleme amaçlı başvurulan, yüksek enerjili fotonlardan oluşmuş olan bu iyonize radyasyon (X-ışını); canlılarda DNA hasarına ve yakıcı serbest radikallerin oluşumuna yol açarak zararlı etkiler oluşturabilir. Bu etkiler maruz kalınan radyasyon dozu ve süresi ile yakından ilişkilidir.
Günümüzde tıpta; en sık kullanılan tanısal amaçlı görüntüleme yöntemleri;
- X ışını–iyonize radyasyon içeren yöntemler (direkt radyografi, floroskopi ve bilgisayarlı tomografi (BT))
- Ultrasonografi (USG)
- Magnetik Rezonans (MR)
- Nükleer tıp incelemeleridir.
Taşıdığı enerjiyle iyonize radyasyon, hücrenin DNA’sında oluşturduğu iyonlaştırıcı etkiyle hücrenin ölümüne neden olabilir. Radyasyona maruz kalan hücre ölmez ise zamanla onarılabilir. Hücrenin genetik yapısında olan bu değişikliklere sitokastik etki, dokuda oluşan somatik hasara ise deterministik etki adı verilir. Sitokastik etkinin sıklığı radyasyon dozunun artması ile orantılıdır ve artarken, şiddeti artırmaz.
Düşük miktarlardaki radyasyon dozlarında bile ortaya çıkabilir. Deterministik etki ise alınan ışın dozu ile doğru orantılı olarak artar. Belirli bir eşik değerden sonra ortaya çıkar ve doğrudan hücre ölümü ile ilişkilidir.
Alınan radyasyon dozu; hedef kütle tarafından, belli bir sürede absorbe edilen veya alınan radyasyon enerjisi miktarı olarak tanımlanır. Radyasyonun soğurulmuş doz birimi; Gray (gy) dir. 1Gy = 100 RAD =1000mGy yani 0,01Gy =1 RAD = 10mGy dir.
Hamilelik Ve Radyasyon
Her yıl binlerce hamile kadın iyonizan radyasyona maruz kalmaktadır ve bu konuda yeterli bilginin yokluğu; hem büyük bir endişe uyandırmakta hem de çoğunlukla hamileliğin gereksiz yere sonlandırılmasına neden olmaktadır. Hamileliği bilinen hastalarda radyasyon içeren tanısal yöntemler kullanılacak ise pelvik bölge mümkün olduğunca kurşun bir bariyer ile korunmaya çalışılmalıdır.
Buna göre rutinde kullanılan pek çok tanısal radyografik inceleme fetusta kabul edilen kümülatif doza ulaşmamaktadır. Bu nedenle tanısal radyolojik incelemelerden sonra gebeliğin sonlandırılması pek önerilmemektedir. Yapılan araştırmalar; alınan doz 15-20 RAD'tan fazla olduğunda, gebeliğin sonlandırılmasının gerekebileceğini göstermektedir.
Klinisyenler ve radyologlar hamilelik olasılığını mutlaka sorgulamalı, gerekirse tereddütlü bir durumda gebelik testi istemelidirler. Ayrıca hastaneye ebeveynleri ile gelen genç kız ve adölesanların da gebe olabilecekleri unutulmamalıdır. Gebelik sırasında maternal ve fetal hastalıkların tanı ve takibinde iyonize radyasyon içeren direk grafi, floroskopi ve BT gibi yöntemler kullanılmalıdır.
Öncelikle USG tercih edilmelidir, USG’nin yetersiz kaldığı durumlarda ise MR tercih edilmelidir. Ancak teorik olarak ilk trimesterde teratojenik etkisi nedeni ile MR’da önerilmemektedir. Eğer incelemeyi kesinlikle yapmak gerekiyorsa, daha düşük dozla ve sınırlı pozisyonlarda çalışılmalıdır.
Pelvik bölge mümkün olduğunca kurşun bir bariyer ile korunmaya çalışılmalıdır. Tüm önlemlere rağmen fetus, pelvis ve abdomenin rutin radyolojik incelemelerinde istenmeyen radyasyona maruz kalabilir.
Eğer hamile kadın kesin endikasyon nedeni ile veya hamile olduğunu bilmeden iyonizan radyasyona maruz kaldı ise; fetusun absorbe ettiği total dozun hesabı için uzman konsültasyonu istenmelidir. Toplamda bulunan radyasyon dozunun fetal kayıp ve anomaliler ile ne denli ilişkili olduğu kişinin kendisine ve ailesine açıklanmalıdır.
Hamileliğin sonlandırılması ise pek çok faktörün etkilediği, her olguya göre değişen, bireysel bir karar ve seçimdir.
5.2.2011 0 - 4951
|