|
Sigara bağımlılarından sıklıkla; “bir kere içmekten bir şey olmaz”, “ben sigarayı istediğim zaman bırakabilirim” ya da “ben bağımlı değilim, sadece dudak tiryakisiyim” sözlerini duyarız… Son yıllarda; sosyal ilişkilerin sigara içen kişiler üzerindeki negatif etkisi, kapalı alanlardaki sigara kullanım yasağı ve hatta sigara içmenin ekonomik boyutu, kişilerin sigara içmeyi bırakmasında etkili oluyor.
Peki sigarayı hayatınızdan nasıl çıkarabilirsiniz? Sigara ile ilgili merak edilen soruların cevabını Uzman Psikolog Aylin Gündoğdu anlatıyor.
Sigara içmek, bir hastalık olarak değerlendirilebilir mi?
Doktorburada.com uzmanlarından Uzman Psikolog Aylin Gündoğdu, bağımlılığı, bir kişinin kullandığı madde de kontrolünü kaybetmesi olarak değerlendiriyor. Bağımlılık tanımı aslında iki adımdan oluşuyor. İlk adım “kullanım” oluyor. İkinci adım ise kullanılan maddenin yaşama olumsuz olarak etki etmesi yani yaşamı o madde kullanılmadan sürdürülemez hale getirmesi durumu ortaya çıkıyor. Her iki adımın da varlığında kişi bağımlılık sahibi oluyor. Sigara içmek ise nikotin bağımlılığı sınıfında değerlendiriliyor. Aylin Gündoğdu’nun belirttiği üzere, bağımlılık yavaş yavaş, sinsice gelişen bir durum. Kişiler genelde bağımlı olduklarının farkına varmaz. Farkında olsa da bunu bir bağımlılık olarak nitelendirmez, kontrolü altında olduğunu düşünür.
Örneğin “bir kere içeyim bir şey olmaz” ya da “ben istediğim zaman bırakabilirim” gibi çok sık kullanılan sözcüklerin akabinde yıllarca devam eden sigara içme davranışı tespit edilir.
Sosyal içiciliğe dikkat!
Aylin Gündoğdu, sosyal içicilikle ilgili kişinin her seferinde “sadece bir kez içeceğim ve bunu kontrol edebileceğim” düşüncesiyle sigara içmeye başladığının altını çiziyor.
Diğer bağımlılıklarda da aynı durum söz konusu olduğunu belirten Aylin Gündoğdu, sigaranın içeriğinde bulunan nikotinin vücuda çok hızlı etki etmesinden ötürü, bağımlılığı çok çabuk gelişen bir tür olduğunu vurguluyor ve ekliyor “bağımlılığı çok çabuk etki ettiğinden dolayı da kişiler sigara bırakma sürecinde oldukça zorlanıyorlar. Hızlı etki eden nikotinden dolayı da kişiler öncesinde; ara sıra ya da sosyal ortamlarda sigara içebildiklerini savunup, sonrasında farkında olmadan sigara bağımlısı olabiliyorlar”.
Sigara hem fizyolojik hem psikolojik bir bağımlılık
Aylin Gündoğdu, fizyolojik bağımlılığı şu şekilde açıklıyor; “vücut bir süre sonra içilen sigarayla birlikte alınan maddelere uyum göstermeye başlıyor. Yoksunluğunda da o uyumu tekrar yakalama ihtiyacı içerisine giriyor”.
Ancak Gündoğdu’nun belirttiği üzere, bağımlılığın asıl önemli ve tedavi edilmesi gereken kısmı psikolojik bağımlılık. “Kişi yaşadığı duygusal durum sonrasında sigara kullandıysa ve daha sonra meydana gelebilecek benzer duygusal durumlarda da sigaraya bir düşkünlük/ihtiyaç hissediyorsa, kısacası sigarasız hayatını devam ettiremiyorsa burada psikolojik bağımlılık devreye girmiş oluyor”.
%70 sigarayı bırakma isteme oranı var ama önemli olan kararlılık
Aylin Gündoğdu’nun belirttiği üzere, sigara içen her yüz kişiden 70’i sigarayı bırakmak istiyor ama önemli olan bu isteğin kararlılığa dönüşebilmesi. Kişide sigarayı bırakma isteği mevcutsa, isteğin eyleme geçebilmesi için kişi tarafından sorunun tanınması, sorun alanının anlanması ve sonrasında da farkındalığın gelişmesi gerekiyor. Bu üç faza bağlı olarak isteği eyleme geçirmesinde etkili olan; kararlılık evresi gözlemleniyor. Kişi, kararlı olup gerekli motivasyonu gösterdiği zaman tedaviye başlıyor.
Eğer kararlılık evresi tam anlamıyla tamamlanamamışsa sigarayı bırakmak sadece istek olarak kalıyor.
Profesyonel destekle sigarayı bırakma başarısı 6 kat daha fazla
Kişinin sigarayı kendi kendine bırakmasının mümkün olduğunu ifade eden Aylin Gündoğdu, kendi kendine bırakmalarda sık sık nüksetme meydana geldiğini belirtiyor. Aylin Gündoğdu’nun ifade ettiği üzere, sigara bırakma terapisinde, kişiyi sigara içmeye iten duygusal durum ve içme davranışının hangi durumlarda ortaya çıktığı açığa çıkarılıyor. Ancak kişi sigara içmeyi kendi kendine bıraktığında; onu sigaraya itenin ne olduğu tam olarak çözülemeyebiliyor ve benzer bir duygusal durum içerisindeyken kişi, farkında olmadan tekrar sigara içmeye yönelebiliyor.
Hatta Aylin Gündoğdu kendi kendine sigara bırakma sonrasında başarı oranı %10’ken, profesyonel destekle bu oran %60’lara çıktığının altını çiziyor.
Neden sigara bırakmak isteniyor?
Doktor yönlendirmeleri yani hastalık riskiyle sigara bırakma isteğinin çok daha fazla olduğunu belirten Aylin Gündoğdu, son yıllarda farklı bir trend olduğundan bahsediyor. “Kişiler artık gerek sosyal ilişkilerdeki olumsuzluk; gerekse çevrelerindekilerin (aile bireyleri, eş, sevgili vs.) sigaradan hoşlanmaması, kapalı alanlardaki sigara kullanım yasağı ve hatta işin ekonomik boyutu gibi faktörler sebebiyle sigarayı bırakmak istiyor. Bazı büyük şirket ve kuruluşlarda da toplu sigara bırakma yöntemleriyle ilgili eğitimler dahi düzenliyor”.
Nikotin bandı yararlı ama yeterli değil
Aylin Gündoğdu, terapi yöntemi olarak Kognitif davranışçı terapi uyguladıklarını ve bu yöntemin sigara bırakmada oldukça etkili sonuçlar verdiğini belirtiyor. Bazı durumlarda kişinin ilaç kullanması gerektiğini ifade eden Aylin Gündoğdu, kişide terapiye ek olarak bağımlılığıyla ilgili antidepresan kullanımının gerekli olduğu gözlemleniyorsa bir psikiyatriste de yönlendirme yapıldığından bahsediyor.
Ve ekliyor: “Bunun yanı sıra nikotin bant ve sakızlarından da yararlanılıyor ama asla unutmamak gerek ki bu ürünler tek başına başarılı olmuyor. Sigara bırakma terapisi eklektik bir yöntem olduğundan dolayı bu ürünler terapiyle birlikte tüketildiğinde çok daha başarılı sonuçlar elde ediliyor.”
Sigara bırakma programları 2-3 ay sürüyor!
Kişisel bir destek programı uygulandığından dolayı seans sayısı vermenin çok uygun olmayacağını belirten Aylin Gündoğdu, kişide sigara bağımlılığı dışında başka bir problem yoksa 8-12 seansın yeterli olacağını, bunun da 2-3 aya tekabül ettiğini belirtiyor.
Sigarayı bıraktıktan sonra kilo almaya karşı dikkat edilmeli
Birçoğumuz sigarayı bıraktıktan sonra kilo alan kişilerle, uyku düzeni bozulan kişilerle karşılaşmışızdır ya da çevremizden duymuşuzdur. Tabii ki korkutucu bir şey ama Aylin Gündoğdu, sigarayı bırakınca vücutta yaşanan değişimleri şu şekilde açıklıyor: “Sigara bırakıldığında en çok yoksunluk belirtileri yaşanıyor. Nikotin vücuda mutluluk hormonu salgılar, sigara bırakıldığında ise vücut mutluluk hormonundan yoksun kalır, bu da huzursuzluk haline sebep olur, zihinsel ve dikkatle ilgili süreçlerde bozulmalar ve nihayetinde uyku bozuklukları ortaya çıkar.
Bunun yanı sıra iştah artar. İştahın artmasının sebebi ise; nikotinin tat alma duyusunu öldürmesiyle açıklanabilir. Kişi sigarayı bıraktığında normal tat alma duyusuna tekrar geri döndüğünden dolayı iştahının açılması ve kilo alması kaçınılmaz oluyor. Kilo almamak için bu durumun kontrol edilmesi şart.”
Ancak Aylin Gündoğdu, sigarayı bırakan kişilerde en çok rastlanılan sıkıntının, tekrar sigara kullanabilmek için aşırı istek duyması olduğundan bahsediyor. Haz ve doyumun en yüksek olduğu (sigara içme) anını tekrar yaşama isteği meydana geldiğinde kişi yoksunluk hissediyor ve bu yoksunluğun sigara içerek tamamlanacağını düşünüyor.
Egzersiz programları, kişilerin sigarayı bırakmasına yardımcı oluyor mu?
Egzersiz programları şüphesiz ki kişiyi motive eder. Aylin Gündoğdu’ya göre, egzersiz programları, kişiyi motive etmesinin yanı sıra, kanda oksijen miktarının ve kan dolaşımının artmasına neden olur. Bu da vücutta dopamin etkisine neden olur. Dopamin hormonu mutluluk ve haz hormonudur. Kişi sigara içerken de o mutluluğa ve hazza ulaşmak istediğinden dolayı sigara içmenin yerine egzersiz konulduğunda hem sağlıklı bir vücuda sahip olur hem de ihtiyacı olan mutluluk/haz doyumunu tamamlar.
Sigara bırakmakta zorlananlardan mısınız?
Çevresinde sigara içen insanlar bulunan, sosyal ilişkileri yoğun olan ve sigara içilen ortamlarda çok bulunan insanlarda genelde sigara bırakmanın zorlaştığından bahseden Aylin Gündoğdu, sigara bağımlığının yanında alkol de eşlik ediyorsa sigara bağımlılığının nüksettiğine vurgu yapıyor. Yani sigarayı bırakmak istiyorsanız çok sigara ve alkol tüketilen ortamlara dikkat etmekte yarar var.
Ben bağımlı değilim, sadece dudak tiryakisiyim!
Bu cümle, Aylin Gündoğdu’ya göre tamamen bir aldatmaca; “dudak tiryakiliği diye bir şey yoktur. Dudak tiryakiliğinde psikolojik bağımlılık olarak açıkladığımız hususlar gözlemleniyor. Kişi farkında olmadan bağımlı hale geliyor ve farkında olmadığından dolayı bağımlı olduğunu da kabul etmiyor”
Ya ergenlik dönemindeki çocuğunuz sigara içiyorsa?
Öncelikle ergenlik denilen kavramı iyi anlamak gerektiğini ifade eden Aylin Gündoğdu, ergenlik psikolojisini şu şekilde açıklıyor; “Ergenlikte kişi bir gruba ait olmak ister ve o grubun kuralları ve ritüelleri ne ise onları uygulama hevesindedir. Çünkü kendini o grupla tanımlar, ayrı bir birey olarak değil. O grupta sigara içme davranışı bir ritüelse, o zaman o gruba ait olmak için sigara içmesi gerektiğini düşünür ve bu davranışını geliştirir. Burada ailelere büyük bir sorumluluk düşüyor. Ergenin, edindiği ya da dahil olmak istediği grupları seçebilmesinde, kontrol edebilmesinde ailesinin desteği çok önemli. Aile, çocuklarının yanında olduklarını, onun aktiviteleriyle ilgilenildiğini çocuğa hissettirmeli. Bunu ise yasak ya da kısıtlamalarla değil, daha çok çocuklarını gerçekten tanımaya çalışarak yapmalıdırlar. Nasıl arkadaşları var? Çocuğumuz nelerden hoşlanıyor? Ne olmak istiyor? gibi sorular yardımcı olabilir. Aile, çocuğa ilgi ve desteğini hissettirirse çocuk da boşluğa düşmeyecek ve sigarayı bir kaçış olarak görmeyecektir. Aileler burada çocuklarının ilgisi doğrultusunda bir hobi edinmesine yardımcı olabilir.”
30 yaşından sonra sigaraya başlanmaz diye bir kural yok
Tıpkı ergenlikte olduğu 30 yaşından sonra da bir baş etme mekanizmasının söz konusu olduğunu ifade eden Aylin Gündoğdu, 30 yaşından sonra sigaraya başlayan kişilerin de olduğunu ve sosyal çevrenin etkisini de unutmamak gerektiğini belirtiyor.
Genelde de duygusal sorunlarla baş edememe, stresli iş ya da aile hayatıyla ilgili sıkıntılarla baş edememe durumu kişiyi sigara içmek gibi anlık haz ve doyuma itebiliyor.
Sonsuza dek elveda demek için ilk 6 aya dikkat
Güzel haber şu ki; Aylin Gündoğdu’nun da belirttiği üzere, kişi sigarayı hayatından tamamen çıkarabilir. Ancak sigaranın nüksettiği durumlar da oluyor. Kişinin fiziksel sağlığına kavuşması onun için aynı zamanda bir ödül etkisi yaratıyor ve eğer kişi ödülünün farkına varıyorsa tekrar hayatına sigara sokmama konusunda oldukça kararlı bir ruh haline sahip oluyor. Kişi, sigarayı bıraktıktan sonraki kritik olan ilk altı ayı sağlıklı bir şekilde atlatıyorsa, tekrardan sigara içme isteği zamanla azalıyor.
31.5.2014 - 14582
|