Ya�l�l�k Hastal�klar�

YA�LANMA VE SA�LIK

D�nyada 65 ya� ve �zerindeki insanlar�n say�s� h�zla artmaktad�r. Son y�llarda t�bb�n geli�mesi, bireyin kendine ve ya�am�na daha fazla de�er vermesiyle birlikte ortalama insan �mr� uzam��t�r. �lkemizde ya�l� n�fusun toplumdaki oran� yakla��k % 4.5 iken 2030’larda bu oran�n %6 olmas� beklenmektedir. Ya�l�l�k, ya�am s�recinin; �ocukluk, gen�lik, eri�kinlik gibi do�al bir �a��d�r. Ya�l�l�k d�nemi ��e ayr�l�r:

Gen� ya�l�lar (65-74 ya�)
Orta ya�l�lar (75-84)
�leri derecede ya�l�lar (85 ya� ve �zeri)

Ya�lanma; zaman�n ge�i�ine ba�l� olarak, bireyde g�r�len anatomik ve fizyolojik de�i�iklikleri tan�mlar. Ya�lanma �ok erken d�nemlerde, 17-18 ya�lar�nda ba�lar. Yakla��k 35-40’l� ya�lardan itibaren v�cutta i� g�ren h�cre grubunda kay�plar ba�lar. Zaman i�inde devam eden bu h�cre kay�plar�na ba�l� olarak h�crelerin yapt��� g�revlerde aksamalar g�r�l�r.80’li ya�lardan sonra v�cut bu kay�plara kar�� i� dengesini koruyamaz ve bunun ilerlemesiyle �l�m ortaya ��kar.

Ya�lanmaya ba�l� olarak fiziksel aktivitede baz� de�i�iklikler g�r�l�r. Genel olarak kas dokusunda bir azalma olur. Kad�nlarda �zellikle menopozdan sonraki d�nemde yo�un bir �ekilde kemik kay�plar� ortaya ��kar. Bu kay�plara ba�l� olarak boy k�salmalar�, omurlarda ��kmeler, hatta k�r�klar olabilir.

Ya�lanmayla birlikte zihinsel de�i�iklikler de ortaya ��kar. Alg�lamada ve yarat�c� yeteneklerde ya�lanmayla birlikte bir azalma, dikkatsizlik ve d���nme h�z�nda yava�lama g�r�lebilir. ��renme yetene�indeki azalmaya, hareketlerdeki yava�lama da e�lik edebilir. Ya�l�larda daha �nce edinilen bilgiler sa�lam kal�r ve yeni ��renilen bilgiler �abuk unutulur.

Demans (bunama) s�kl�kla ya�l�larda g�r�len bir rahats�zl�kt�r. Hastan�n bilinci yerinde olmas�na ra�men haf�zada zay�flama ve baz� zihinsel yetilerde azalma olur. Ki�i �evresinde olanlara ilgisini yitirmeye ba�lar. Yeni bilgiler ��renmede ve bunlar� hat�rlamada, konu�ma s�ras�nda do�ru kelimeleri bulmada, g�nl�k ya�ant�ya ait sorunlar� ��zmede yava�lama zamanla belirginle�ir. Bellekte zay�flama �ncelikle telefon numaralar�n�, isimleri, ya�anan g�nl�k olaylar� tam olarak hat�rlayamama �eklindedir. Dikkat kolayca da��l�r. �evreyle kurulan ili�kiler s�n�rlanmaya ba�lar. Sosyal yetersizlik belirginle�tik�e yaln�zl�k derinle�ir. Ki�i huzursuz ve kederlidir. Daha k�r�lgan, �fkeli ya da ��pheci olabilir. Zamanla ge�mi�e ait an�lar da silinmeye ba�layabilir.

Alzheimer hastal���, ya�l�l�kla beraber ortaya ��kan ve ba�ta unutkanl�k olmak �zere �e�itli zihinsel ve davran��sal bozukluklara yol a�an ilerleyici bir beyin hastal���d�r. 65 ya��n �zerinde yakla��k her 10 ki�iden birinde; 85 ya��n �zerinde ise yakla��k her iki ki�iden birinde g�r�l�r.

Ya�l�l�kta; tansiyon y�ksekli�i, damar sertli�i, �eker hastal��� gibi kronik hastal�klar zihinsel faaliyetlerde azalmaya yol a�ar. Ya�l�l�kla birlikte ruhsal durumda olu�abilecek bir ��k�nt�, depresyon zihinsel fonksiyonlar� olumsuz y�nde etkileyebilir. �zellikle fizik aktivitesi az olan, sosyal ya�am i�erisine girmeyen ki�ilerde, sigara ve alkol kullananlarda ya�l�l�kta zihinsel faaliyetlerde azalma g�r�l�r. Bo� vakitlerde bulmaca ��zmek, okumak, �evrede olup bitenlerle ilgilenmek, toplumun bir par�as� oldu�unu hissetmek ve hissettirmek, beden egzersizlerine �nem vermek ya�a ba�l� bu olumsuz etkilere kar�� zihinsel fonksiyonlar�n korunmas�nda etkili olabilecek �nlemler aras�nda yer al�r.

Ya�l�l�kta zihinsel de�i�ikliklere paralel olarak, ki�ilikte de baz� de�i�iklikler olu�abilir. Yeni durumlara uyum sa�layabilme, yeni d���nceleri kabul etmede g��l�k ya�anabilir. �evreye kar�� daha az ilgili, kendi bedenine ve kendine kar�� daha ilgili olup, ili�kilerde daha derin ve se�ici olabilirler. Yeniliklerden �rkebilirler ve eski ya�amlar�n� �zlerler. Sa�l�klar�na a��r� �nem verirler. A��r� tutumluluk, ki�isel e�yalar�na kar�� ba��ml�l�k geli�ebilir.

Ya�l�l�k d�neminde �zellikle depressif belirtiler g�r�lebilir. Ya�l�l�k; fiziksel sa�l���n, arkada�lar�n ve sosyal konum gibi bir tak�m kay�plar�n oldu�u bir d�nemdir. B�t�n bu kay�plar birle�ti�i zaman ki�ide depresif belirtiler ortaya ��kabilir.

�leri ya�larda g�zlenen anksiyete ki�inin ya�amakta oldu�u ba�ka bir fiziksel ya da ruhsal bozuklu�a ba�l� olarak da ortaya ��kabilir. Ya�lanmaya ba�l� fiziksel yetersizlikler ile �evrenin yard�m�na gereksinim duymak, sosyal konumun s�n�rlanarak daha izole ya�ama zorunlulu�u, tedaviye az yan�t veren hastal�klar�n ortaya ��kmas�, sevilen bir ki�inin kayb� ya da kay�p tehdidi anksiyeteye neden olur. G�nl�k ya�ant�s�na egemen hale gelen anksiyete, ki�inin ya�am kalitesini d���r�r.

Ya�l�l��a ki�i gen�ken haz�rlanmal�d�r! Ailede damar sertli�i, tansiyon y�ksekli�i, �i�manl�k ve �eker hastal��� varsa, ki�i �ok daha erken ya�larda sa�l�kl� bir beslenme tarz� olu�turmal� ve buna ileriki y�llarda da devam etmelidir. Ya�lanmayla koku ve tat alma duyular�nda azalma olur. �ene kemiklerinde ve di�lerde olan de�i�iklikler de �i�neme fonksiyonunu bozar. B�ylelikle k�t� beslenmeye do�ru bir y�neli� olur.

“Akdeniz tipi beslenme” denilen sebze, salata, meyve, zeytinya�� a��rl�kl� ve m�mk�n oldu�unca k�rm�z� etten uzak bir beslenme, kalp damar hastal�klar�n�n olu�umunu belirgin �ekilde azalt�r. �nemli olan de�i�ik besinlerden yararlanabilmek ve m�mk�n oldu�u kadar kilo almamakt�r.

+ Mineral, vitamin ve posadan zengin olan sebze ve meyve a��rl�kl� bir diyet tercih edilmelidir.
+ Tuz al�m� azalt�lmal�d�r.
+ ���n atlamaktan ka��n�lmal� ve s�k aral�klarla azar azar beslenmeye �zen g�sterilmelidir.
+ Yiyeceklerin taze olarak t�ketilmesi tercih edilmelidir.
+ G�nde en az 2 litre su i�ilmelidir.

Yap�lan deneysel ara�t�rmalar bebeklik d�neminden ba�layarak d���k kaloriyle beslenmenin y�zde k�rk kadar �mr� uzatt���n� g�stermektedir.

G�nl�k beslenmede bir ki�i en az�ndan 4 veya 5 porsiyon sebze, salata ve meyve yiyorsa, ek bir vitamin almas�na ihtiya� yoktur. Ya�lanmayla koku ve tat alma duyular�ndaki eksiklikler, i�tah azalmas� gibi nedenlerle ki�i yeterli beslenemedi�inden �zellikle E ve C vitaminleri gibi baz� vitaminler d��ar�dan al�nmal�d�r.

Ya�lanma ile g�r�lme s�kl��� artan hastal�klar �unlard�r:

Ateroskleroz(damar sertli�i)
Kanser
Diyabet
Demans (bunama)
�drar tutmada zorlanma
G�rme bozukluklar�
��itme bozukluklar�
Malnutrisyon (yetersiz beslenme)
Osteoporoz (kemik erimesi)
Y�r�me bozukluklar� ve s�k d��me
Bas� yaralar�
Uyku bozukluklar�
Osteoartroz (eklem kire�lenmesi;k�k�rdak harabiyeti)

Ya�lanma, organizman�n daha kolay ve �iddetli hastalanmas�na neden olan bir etkendir. Ya�la birlikte h�crelerin de�i�en �evre �artlar�na adaptasyon yan�t�nda azalma g�r�l�r. Ba����kl�k sistemi zay�flar, bu da hastal�klara meyli artt�r�r. Ya�l� ki�ilerde antioksidan vitamin takviyeleri ba����kl�k sistemini g��lendirir. Bak�r mineralinin ba����kl�k sistemini uyar�c� etkisi oldu�u d���n�lmektedir. �inko ve selenyumun da ba����kl�k sistemini g��lendirici etkinli�i vard�r. D�zenli yap�lan g�nl�k 30 dakikal�k fiziksel egzersiz de yine ba����kl�k sistemini g��lendirir; ki�iyi genel so�uk alg�nl���ndan, di�er solunum yolu enfeksiyonlar�ndan korur. Ya�la birlikte enfeksiyonlara yakalanma riskinin artmas�na kar�� koruyucu bir di�er yol da a��lanmad�r.

Ya�l�l�kta hastal�k s�kl���n�n artmas� bu gruptaki ki�ilerin daha s�k sa�l�k kontrol� yapt�rmalar�n� gerektirmektedir. �zellikle genetik ge�i�li olan kalp-damar hastal�klar�, diyabet, osteoporoz ve baz� kanser t�rlerinin g�r�ld��� ailelerin bireylerinin y�ll�k taramalardan ge�meleri, sa�l�kl� ve uzun bir ya�am s�rebilmeleri a��s�ndan gereklidir.