Evli �iftlerin istedikleri zaman istedikleri kadar �ocuk sahibi olmalar�, istemedikleri zaman da bu gebeliklerin �nlenmesi aile planlamas�n�n tan�m� ve amac�d�r.
Bu ama� do�rultusunda �e�itli do�um kontrol y�ntemleri kullan�lmaktad�r. Sitemiz bu do�um kontrol y�ntemleri i�in rehber niteli�inde, sizlere yard�mc� olmak amac�yla hizmetinizdedir. �e�itli do�um kontrol y�ntemleri aras�nda kendinize en uygun y�ntemi se�meye �al���n. Tercihler her �iftte farkl�l�k g�sterdi�i gibi baz� korunma y�ntemlerinin yan etkisi de vard�r. Bu y�zden ara�t�r�p en iyisini, size g�re en uygununu bulman�z� �neririz. K�saca en do�ru tercih �iftlerin en kolay uygulad�klar� ve yeterli sonu� alabilecekleri y�ntemlerdir. A�a��daki tabloda do�um kontrol y�ntemleri ve etki dereceleri yer almaktad�r.
Do�al Y�ntemler
1. Bazal V�cut Is�s� Y�ntemi:
Ovulasyondan (yumurtlamadan) sonra v�cut �s�s� 0,2 - 0,5 derece y�kselir.
2. Takvim Y�ntemi (Opino-Kranus):
Ovulasyonun bir sonraki mensturasyondan (adet=mens=regl) 14 g�n �nce oldu�u varsay�l�r ve adeti takip eden 14-21. g�nlerde ili�kiye girilmez. Bilinen en eski y�ntemlerden biridir ancak koruyuculu�u di�er y�ntemlere g�re olduk�a d���kt�r.
�rnek olarak vermek gerekirse do�um kontrol hap� kullanan 1000 (bin) kad�ndan bir sene i�inde yaln�zca birinde gebelik olu�urken, takvim y�ntemiyle korunan 100 (y�z) kad�ndan bir sene i�inde ortalama 25'inde gebelik olu�maktad�r!
3. Mukus Y�ntemi (Billings):
Servikal mukusa g�re riskli g�nler belirlenir.
4. Coitus �nterruptus (Geri �ekme Metodu):
Cinsel ili�ki s�ras�nda, bo�alma olmadan �nce, erke�in penisini kad�n�n vajinas�ndan ��kararak d��ar�ya bo�almas�d�r. Etkilili�i tamamen kullan�c�ya ba�l�d�r, her �ift ba�ar�yla uygulayamaz. Bu y�ntemin do�ru uygulanabilmesi ve cinsel ili�kinin olumsuz etkilenmemesi i�in iki taraf�nda bu konuda istekli ve kesin kararl� olmas� gerekir.
5. Emzirme:
Do�umu takip eden ilk 6 ayda anne amenoreik (adet g�rm�yorsa) ise ve bebe�ini sadece anne s�t� ile s�k aralarla, g�nde toplam en az 60 dakika s�reyle emzirerek besliyorsa, annede yumurtlama ger�ekle�meyebilir. Bu durumda cinsel ili�ki olsa dahi gebelik olu�maz. Do�umdan 6 ay sonra emziren kad�nlar�n %20 de adet g�rmeseler bile ovulasyon (yumurtlama)olur.
Do�umdan sonra emzirmeyen annelerde ise yumurtlama en erken 6 hafta sonra baslar.
Bariyer Y�ntemler
Prezervatif (Kondom, K�l�f, Kaput):
Prezervatif ili�ki �ncesi sertle�mi� penise tak�lan, lateks ad� verilen bir �e�it lastikten yap�lm�� ince ve esnek bir k�l�ft�r. �e�itli renk, boyut, form ve koku se�enekleri mevcuttur. G�n�m�zde kad�n prezervatifi olarak adland�r�lan "femidom" ile kad�nlarda kullanabilir. D�nyada ortalama 46 milyon �iftin d�zenli olarak prezervatif kulland��� tahmin edilmektedir.
Prezervatif Nas�l Korur?
Prezervatif, ucunda bulunan haznede spermleri durdurarak rahime ula�mas�n� engeller ve gebeli�i �nler.
Prezervatif Ne Kadar Etkilidir?
Do�ru ve sorunsuz kullan�ld���nda ili�kide %97 oran�nda koruma sa�lar. Gebeli�i �nleyici �zelli�inin haricinde cinsel yolla bula�an hastal�klar�n baz�lar�na(H�v/A�ds, Hepatit-B, Frengi, Bel So�uklu�u, Klamidya gibi) ve PID e kar�� koruma sa�lar.
Uyar�lar:
- Her ili�kide yeni bir prezervatif (kondom) kullan�lmal�d�r.
- Prezervatif (kondom) sertle�mi� penise, partnerin cinsel b�lgelerine temas etmeden �nce tak�lmal�d�r. Ucundaki hazne i�in ufak bir bo�luk b�rak�l�r.
- �li�ki sonunda penisi geri �ekerek kondom �evresinden tutularak ��kar�lmal�d�r.
- Prezervatifi kayganla�t�rmak i�in ya�, krem gibi maddelerle asla kullanmamak gerekir. Bu �r�nler prezervatif'i eritip y�rt�lmas�na, patlamas�na neden olabilir.
- Kondomu evinizin karanl�k, serin ve rutubetsiz ortamlar�nda saklay�n�z.
Diyafram:
�nce lastikten yap�lm��, rahim a�z�n� �rten kubbe �eklinde bir ara�t�r. Erkek tohum h�crelerinin (sperm) hazneden (vajinadan, d�l yolundan) rahime ge�mesini engeller.
Etki derecesi do�ru kullan�ld���nda ve her ili�kide kullan�ld���nda prezervatif kadar etkilidir.
Avantajlar�:
- Cinsel ili�ki s�ras�nda kullan�lmas� ve ili�ki haricinde v�cudu etkilememesi.
- Adet kanamalar� s�ras�ndada kad�nlar�n kullanabilmesi.
- Tekrar tekrar y�kan�p kullan�ld��� zaman 1 ile 2 y�l aras� kullan�labilir.
Dezavantajlar�:
- Cinsen ili�kiden �nce yerle�tirilmesi ve en ge� 6 saat sonra ��kart�lmas� gerekir. �li�kiden 24 saat �nce tak�labilir.
- Kimi kad�nlar diyafram� yerle�tirmekte zorlanabilir.
- Lastik alerjisi olanlar i�in sorunlar yaratabilir.
- �ok s�k kullan�ld���nda sistit denilen idrar yolu enfeksiyonuna neden olabilir.
Servikal Ba�l�k:
Diyaframdan daha k���kt�r. Tam serviks(rahim a�z�) �zerine oturur ve 72 saat kalabilir.
Spermisid (Sperm Yok Ediciler):
Kad�n�n vajinas�na konularak uygulanan jel, fitil ve k�p�ren tabletlerdir. Tabletlerin erimesi i�in cinsel ili�kiden 30 dakika �nce vajinan�n derinine uygulanmalar� gerekir. Etkisini tam g�sterebilmesi i�in cinsel ili�kiden sonra da en az 6 saat vajina y�kanmamal�d�r. Anne s�t�n� etkilemedi�i i�in emziren kad�nlar da kullanabilir.
Rahim ��i Ara�lar (Ria, Spiral)
Rahim ��i Ara� (Ria);
Aile planlamas� y�ntemleri aras�nda d�nyada en �ok kullan�lan geri d�n���ml� do�um kontrol y�ntemidir. Halk aras�nda spiral olarak tabir edilir. Ria'n�n en �nemli �zelliklerinden biri uzun s�reli geri d�nebilir y�ntemler aras�nda en d���k maliyetli olmas�d�r. D�nya da yakla��k olarak 110 milyon kad�n�n istenmeyen gebelikten korunmak i�in ria'y� tercih etti�i tahmin edilmektedir. Ria co�rafi olarak kullan�m� �ok farkl�l�klar g�steren bir do�um kontrol y�ntemidir. �rne�in �in'de her 3 kad�ndan 1'i ria'y� tercih ederken Avrupa'da kullan�m oran� yaln�zca % 7 dir.
G�n�m�zde D�nya Sa�l�k �rg�t� (WHO), Amerikan T�p Birli�i (AMA) ve Amerikan Jinekolog ve Obstetrisyenler Birli�i (ACOG) Ria’y� en g�venli ve etkili do�um kontrol y�ntemlerinden biri olarak kabul etmektedir.
Temel etki mekanizmas� endometrial kalitede (rahim i�inde) implantasyonu engelleyecek �ekilde enflamasyona yol a�makt�r. D�llenmeyi de �nler. ��kart�ld���nda hemen gebe kal�nabilir. �lk aylarda lekelenme, adet miktar�nda artma veya adet s�resinde uzamaya, adet sanc�s�na neden olabilir. Anne s�t�n� etkilemedi�i i�in emziren kad�nlar da kullanabilir. Cinsel yolla bula�an enfeksiyonlardan (HIV/AIDS, hepatit-B, frengi, bel so�uklu�u, klamidya gibi) korumaz. Kurallar�na g�re uyguland���nda enfeksiyona neden olmaz.
Rahim i�ine yerle�tirilen k���k plastik bir ara�t�r. Bak�r ve hormon i�eren tipleri vard�r.
Bak�rl� RIA:
Bu RIA n�n kollar�nda ve g�vdesinde bak�r bulunur. Sal�nan bak�r iyonlar� sperm motilitesini azalt�r ve spermin akrozomal reaksiyonunu engeller. Kontraseptif(gebeli�i �nleyici) etkinli�i 10 y�la kadar devam eder.
Hormonlu RIA (Mirena):
G�nde 20mikrogr levonorgestrel salg�lar ve etkinli�i 5 y�l s�rer. Etki mekanizmas� olarak, servikal mukus koyu, vizk�z hale gelir ve sperme ge�irgenli�ini kaybeder. D�� gebeli�e kar�� korumas�, mens kanamas�n� ve a�r�y� azaltmas� di�er faydalar�d�r.
RIA Komplikasyonlar�:
1.Uterin perforasyon (rahim y�rt�lmas�),
2.PID(pelvik inflamatuar hastal�k),
3.�nfertilite(k�s�rl�k),
4.Ektopik gebelik(D�� gebelik).
RIA n�n kullan�lmamas� gereken durumlar (kesin kontrendikasyonlar�)
1.Gebelik
2.Akut PID
3.PID �yk�s�
4.Tan� konmam�� rahim kanamas�
5.Konjenital (do�umsal) uterin (rahim) anomalileri
6.Uterin kaviteyi bozan b�y�k myomlar
7.Bak�r alerjisi
8.Wilson hastal���
Ria’n�n Avantajlar�:
- Geri d�nebilen, uzun s�reli bir y�ntem olmas�.
- Etki oran� �ok y�ksektir.
- Maliyeti uzun s�reli di�er y�ntemlere nazaran �ok d���kt�r.
- Acil korunma ama�l� kullan�labilir.
- Etkisi tak�lmas�yla ba�lar, ��kar�lmas�yla son bulur.
Ria’n�n Dezavantajlar�:
- Kondom vb. gibi kendi ba��n�za takman�z m�mk�n de�ildir, yaln�zca deneyimli uzmanlar taraf�ndan tak�lmal�d�r.
- Yine prezervatifte oldu�u gibi cinsel yollarla bula�an hastal�klara kar�� koruma sa�lamaz.
- Kanamalarda d�zensizlik meydana getirebilir.
- Uygulanmas� di�er metotlara g�re daha zahmetlidir.
Hormonal Kontraseptifler
Geli�mi� �lkelerde en fazla tercih edilen do�um kontrol y�ntemidir.
Genel �zellikler
- Her g�n d�zenli al�nmas� gerekir.
- Kad�nda yumurtlama ve d�llenmeyi engeller.
- Do�ru kullan�ld���nda �ok etkilidir.
- Adetin ilk be� g�n� i�inde, tercihen ilk g�n� al�nmaya ba�lanmal�d�r.
- Adet �ncesi stresi ve adet sanc�lar�n� �nler.
- Rahim ve yumurtal�k kanserlerine kar�� koruyucudur.
- Adet kanamalar�n�n miktar�n� azaltt���ndan bu nedenle olu�abilecek kans�zl��a kar�� koruyucu etkileri vard�r.
- Cinsel yolla bula�an enfeksiyonlardan (HIV/AIDS, hepatit-B, frengi, bel so�uklu�u, klamidya gibi) korumaz.
1.Hap
- Kad�nda do�al olarak bulunan kad�nl�k hormonlar�ndan ikisini (�strojen ve progesteron) i�erir.
- 35 ya� ve �st�nde olup, sigara i�en kad�nlar hapla korunacaksa sigaray� b�rakmal�d�r.
- Anne s�t�n�n miktar�n� azaltt��� ve yap�s�n� de�i�tirdi�i i�in emzirirken kullan�lmaz.
2.Mini Hap
- Kad�nda do�al olarak bulunan kad�nl�k hormonlar�ndan yaln�zca birini (progesteron) i�erir.
- Anne s�t�n� etkilemedi�i i�in emziren kad�nlar da kullanabilir.
3. Enjektabl Kontraseptifler (Depo Provera):
A. Ayl�k ��ne:
D�zenli olarak ayda bir kez, kas i�ine enjeksiyonla uygulan�r. Kad�nda do�al olarak bulunan kad�nl�k hormonlar�ndan ikisini (�strojen ve progesteron)i�erir. Do�ru kullan�ld���nda �ok etkilidir. Adetin ilk yedi g�n� i�inde tercihen ilk g�n� uygulan�r. Anne s�t�n�n miktar�n� azaltt��� ve yap�s�n� de�i�tirdi�i i�in emzirirken kullan�lmaz.
B. �� Ayl�k ��ne:
Progesterob (MPA) i�erirler. Tek bir 150mg doz yumurtlamay� 14 hft veya daha fazla bask�lar. Bu nedenle her 3 ayda bir i.m(kas i�i) uygulan�r. Etki mekanizmas� LH teti�ini bask�layarak ovulasyonu engeller, servikal mukusu koyula�t�rarak t�ka� olu�turur ve sperm ge�irgenli�ini engeller.
Bu y�ntem hormonal y�ntemler i�inde etkinli�i en y�ksek olan y�ntemdir ve nerdeyse sterilizasyona denktir.
4.Cilt Alt� �mplantlar� (�mplanon):
68 mg etonogestrel i�eren 40 mm uzunlu�unda ve 2mm kal�nl���nda bir adet kaps�lden olu�ur. Bu kaps�l �st kol i� y�z�ne yerle�tirilir ve 3 y�l korunma sa�lar. D�zensiz kanama ve ba� a�r�s� y�ntemin b�rak�lmas�ndaki en s�k nedenlerdir.
Korunmas�z cinsel ili�kiyi(koitusu) takiben al�nacak �nlemlerdir. Gebeli�i �nleyici etki yumurtlaman�n kesintiye u�rat�lmas� veya geciktirilmesi ya da d�llenmeye engel olma �eklindedir.
1.�strojenler ilk 72 saat i�inde y�ksek dozda al�n�rsa gebeli�i �nler. Mide bulant�s� ve kusma yapar.
2.Ko�tustan(cinsel ili�ki) 12 saat ve 24 saat sonra 0,2 mg etinil estradiol(EE)+ 2 mg levonorgestrel uygulanabilir. Bunda da bulant� kusma �ok olur.
3.Koitustan 12 ve 24 saat sonra tek ba��na 0.75 mg levonorgestrel al�nmas�d�r. Yan etkisi yoktur.
4.Koitusu takiben 72 saat i�inde bak�rl� veya hormonlu RIA n�n tak�lmas�d�r. Gebeli�i �nlemede en etkili y�ntemdir.
5.Acil kontrasepsiyon i�in Danazol de kullan�labilir. Yan etkileri fazlad�r.
6.Bir anti progesteron olan mifepriston(RU486)da �ok etkilidir ve belirgin bir yan etkisi yoktur.
Cerrahi Sterilizasyon Operasyonlar�
A.Kad�nda T�plerin Ba�lanmas� (T�p Ligasyonu):
Art�k �ocuk istemeyen �iftlerde uygulan�r. Kad�n�n yumurtal�k kanallar�n�n(t�plerinin) operasyonla ba�lanmas�d�r. T�pler ba�land��� i�in yumurta sperm ile kar��la�amaz ve d�llenme engellenmi� olur. Kad�n�n ve e�inin onay� ile gebelik riski olmayan bir d�nemde yap�l�r. �ok etkilidir. Cinsel hayatta de�i�iklik olmaz. Tekrar t�p devaml�l���n�n sa�lanmas� i�lemlerinde ba�ar� �ans� %50-75 civar�ndad�r.
B. Erkekte Kanallar�n Ba�lanmas� (Vazektomi):
Art�k �ocuk istemeyen erkeklerde erkek tohum(sperm) kanallar�n�n ba�lanmas�d�r. Geri d�n��t�r�lebilmesi olas� ise de zaman aral��� uzad�k�a sonu� k�t�le�ir.